فانّ فى اللَّه . . . فى غيره ،
در اين عبارت استدلال شده است بر اين كه فقط مراعات رضايت و خشنودى حق تعالى واجب است نه غير او ، و جمله متن در حكم مقدمه نخست از قياس مضمر شكل اول مىباشد و تقدير كبرايش اين
[ 739 ]
است : هر گاه چنين است كه خداوند جانشين هر چيزى غير از خود او مىباشد و هيچ چيز جاى خدا را نمىگيرد پس واجب است خشنودى او رعايت شود نه اين كه به خاطر جلب رضايت غير او ، خشم و غضب وى انتخاب شود .
در آخر به نماينده خود امر مىفرمايد كه نماز را در وقت معينش انجام دهد و چنان نباشد كه اگر قبل از وقت نماز بىكار باشد و فراغت داشته باشد آن را همان پيش از وقت انجام دهد و يا اگر هنگام نماز رسيد و گرفتارى برايش پيش آمد ، نماز را به بعد از وقت موكول كند زيرا نماز از هر كار و شغلى مهمتر و ارزشمندتر است و بعد وى را آگاه كرده است كه هر عملى از اعمال نيك تابع و پيرو نماز است يعنى وقتى كه انسان رعايت نماز خود را بكند و هر كار آن را بموقع انجام دهد ناگزير كارهاى ديگر را هم بموقع و درست عمل مىكند ، ولى هر گاه در نماز رعايت اين امور را نكند در غير آن بيشتر سهل انگارى خواهد كرد ، به دليل اين كه نماز پايه استوار دين و بالاترين عبادتهاست چنان كه از پيامبر اكرم روايت شده است كه وقتى از آن حضرت درباره برترين اعمال سؤال شد فرمود : انجام دادن نماز در اول وقت ، و فرمود اول چيزى كه بنده در قيامت نسبت به آن مورد محاسبه قرار مىگيرد نماز است و كسى كه نمازش درست و كامل باشد حساب ساير عبادات بر او آسان خواهد بود ، اما كسى كه نمازش نادرست باشد هم درباره نماز و هم بقيه اعمال مورد محاسبه و مؤاخذه قرار مىگيرد .
« قابل ذكر است كه امام ( ع ) در اين عهدنامه درباره نماز و ملحقاتش سخن طولانى داشته است كه مرحوم سيد رضى آن را ناتمام گذاشته و به همين مقدار كه در متن ذكر شد اكتفا كرده است ولى ما در اين شرح بقيه آن را براى مزيد فايده ذكر مىكنيم :
به نمازت بنگر كه چگونه است ، تو پيشواى جامعهات مىباشى اگر آن را كامل انجام دهى يا سبك بشمارى مسؤوليتش با توست . هر پيشوا كه در جامعهاى
[ 740 ]
نماز اقامه كند و در نماز آنها نقص و كمبودى پيدا شود گناهش به گردن اوست ،
و بر آنان نقصى نيست اما اگر در تكميل و حفظ شرايطش كوشش كنى و نماز آنها درست بر قرار شود به تو نيز مثل پاداش ايشان داده شود و حال آن كه از پاداش آنها هم چيزى كاسته نشود . به وضو گرفتن نيز كه از شرايط درستى نماز است توجه كن : سه مرتبه آب را در دهان بگردان ، و سه مرتبه استنشاق كن ، صورتت را بشوى ، و سپس دست راست و بعد از آن دست چپت را بشوى ، و در آخر سر و دو پايت را مسح كن ، زيرا من رسول خدا را ديدم كه چنين انجام مىداد ، و بدان كه وضو نصف ايمان است . درباره اوقات نماز نيز دقّت كن و آن را در موقعش بجاى آور مبادا وقت بىكارى و فراغت تعجيل كنى و قبل از وقت نماز بخوانى و يا چون ببينى كه در وقت معيّن نماز ، كار و گرفتارى دارى آن را از وقتش تأخير اندازى ، چرا كه مردى درباره اوقات نماز از پيغمبر خدا سؤال كرد حضرت فرمود :
جبرئيل نزد من آمد و وقت نماز ظهر را به من نماياند در حالى كه خورشيد از نصف النهار گذشته و بر ابروى راست او قرار گرفته بود و بعد وقت نماز عصر را موقعى به من نشان داد كه سايه هر چيز به اندازه خودش بود و نماز مغرب را وقتى انجام داد كه آفتاب غروب كرد و نماز عشا را در هنگامى كه خورشيد پنهان شده بود و نماز صبح را در سپيده دم هنگامى كه ستارگان درهم و مخلوط بودند بجاى آورد ، پس تو نيز در اين اوقات نماز را بپاى دار ، و اين روش نيك و راه روشن را ترك مكن ، و سپس ركوع و سجود را با دقت انجام ده كه رسول خدا نماز را از همه مردم كاملتر و عملا با نشاطتر و آسانتر مىخواند ، و بدان كه هر يكى از اعمالت پيرو نماز توست ، پس هر كس نماز خود را تباه كند كارهاى ديگرش را بيشتر تباه مىكند .
از خدايى كه همه چيز را مىبيند و خود ، ديده نمىشود و در بلندترين ديدگاهها قرار دارد مىخواهم كه ما ، و تو را از كسانى قرار دهد كه دوست
[ 741 ]
مىدارد و از آنان راضى و خشنود است و نيز ما و تو را يارى فرمايد كه وى را سپاسگزار بوده و پيوسته به يادش باشيم به خوبى عبادتش كنيم و حقش را ادا كنيم و نيز از او خواهانم كه ما و تو را نسبت به هر چه براى دين و دنيا و آخرتمان برگزيده كمك و يارى فرمايد » .
