و انّما النّاس . . . الاّ من عصم ،

امام ( ع ) در اين گفتار به علّت و انگيزه

[ 3 ] سوره نساء ( 4 ) آيه ( 144 ) يعنى : براستى كه جايگاه منافقان در پست‏ترين طبقه دوزخ است .

[ 4 ] سوره منافقون ( 63 ) آيه ( 1 ) يعنى : هر گاه اهل نفاق پيش تو آمدند و اظهار داشتند : كه به رسالت تو گواهى مى‏دهيم . . . » .

[ 42 ]

كارى كه منافق انجام مى‏دهد اشاره مى‏كند ، زيرا : بديهى است كه دوستى و علاقه به دنيا بر منافقان و جز آنها چيره مى‏باشد ، به دليل آن كه امور دنيا بر ايشان محسوس و با آن در تماسند ، ولى نسبت به آخرت و خصوصيات آن و هدفى كه از خلقت آنان در دنيا اراده شده آگاهى ندارند ، علاقه‏اى نشان نمى‏دهند ، مگر كسى را كه خداوند هدايت فرموده و با كششى معنوى به طرف خود ، او را از امور باطل مادّى و دنيوى حفظ كرده است .

و در اين جمله به مطلب ديگرى نيز اشاره شده است و آن كمياب بودن وجود نيكان و صالحان است چنان كه خداوند در قرآن كريم مى‏فرمايد :

« . . . اِلاّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ و قَليلٌ مّا هُمْ . [ 5 ] » ، و در آيه ديگر نيز فرموده است : « . . . وَ قَليلٌ مِنْ عِبادِىَ الشَّكُوْرُ . [ 6 ] » ، سپس امام عليه السلام به بيان حالت منافقان با پيشوايان ضلالت پرداخته و چنين فرموده است : ثمّ بقوا بعده ،

اين امر بديهى است كه بلافاصله پس از وفات رسول اكرم هنوز پيشوايان گمراهى بطور رسمى وجود نداشتند ، بنابراين مى‏توان سخن امام را به دو وجه توجيه كرد :

1 چون حضرت يقين دارد كه در آينده نزديك چنين امرى پيش مى‏آيد آن را به منزله واقع فرض كرده ، و كلام فوق را بيان فرموده است .

2 اشاره به كسانى است كه پس از پيامبر اكرم باقى مانده و از اطرافيان معاويه شدند ، چون او در آن هنگام پيشواى گمراهان بود .