ربّ بما اغويتنى ،
در معناى حرف باء وجوهى ذكر شده است :
1 به معناى قسم . حال اگر سؤال شود به چه دليل شيطان گمراهى را به خدا نسبت داد و چگونه مورد سوگند قرار گرفته است ؟ پاسخ آن است كه علم و قدرت و بقيه خصوصيات كه از آنها در گمراهى استفاده شده خداوند آنها را در وجود او آفريده و چون او خالق اسباب است از اين رو ، اسناد گمراهى به وى صحيح مىباشد و اما اين كه اغواء مقسم به واقع شده ، دو وجه ذكر شده است :
الف : ما موصوله و عائدصله حذف شده و معناى جمله آن است : سوگند به آنچه كه مرا به آن سبب گمراه ساختهاى ، و مراد از آن دستور سجده بر آدم مىباشد ، زيرا در مقابل اين امر استكبار كرد و از معصيتكاران شد ، پس در حقيقت مقسم به امر و فرمان خداوند مىباشد .
ب : كلمه ما مصدريه باشد و بطور مجاز و از راه اطلاق مسبّب بر سبب ،
امر حق تعالى را گمراهى نام نهاده و سپس اين امر را به اعتبار امر و تكليف نه به اعتبار گمراهى مورد سوگند قرار داده است .
2 معناى دوم حرف باء ، سببيّت است يعنى به سبب گمراهيم چنين مىكنم ،
چنان كه مىگويند : بطاعته ليدخل الجنه و بمعصيته ليدخل النار يعنى به سبب اطاعتش بايد داخل بهشت شود و به سبب گناهش بايد داخل دوزخ شود .
مفعول لأزنينّ ، الباطل بوده و حذف شده يعنى سوگند اين است كه آن چنان باطل را براى بنى آدم آرايش مىدهم تا به انجام دادنش اقدام كنند .
3 به معناى سببيّت اما فعل اقسم محذوف باشد و معنايش چنين است :
به سبب تكليفى كه براى من معين ساختى كه باعث گمراهى من شد اكنون قسم ياد مىكنم كه باطل را براى اولاد آدم در روى زمين آرايش خواهم داد .
[ 428 ]
