شرح
امير المؤمنين ( ع ) در اين قسمت از خطبه شريف چند دستور براى پيروان خود يادآور مىشود :
1 به آنان دستور مىدهد از عقوبتهاى الهى كه بر گردنكشان ملتهاى گذشته وارد شد ، عبرت بگيرند ، و راه عبرت گرفتن آن است كه انسان عاقل به حالت آنها بيانديشد و توجه كند كه آنچه به آنان رسيده خودشان باعث آن بودند ،
زيرا بر اثر تكبر از اطاعت امر خدا سرپيچى كردند ، و بر بندگان خدا فخر و مباهات نمودند ، چنان كه در قرآن به اين مطلب اشاره كرده است « قالَ الْمَلأُ الَّذْينَ اْسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اْسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ . . . فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فى دِيارِهِم جاثِمين [ 38 ] » و از اين قبيل آيات و اشارات در قرآن فراوان است ، و كسى كه در اين امور انديشه كند به خود خواهد آمد و از ترس اين كه به مثل عقوبتهاى آنها گرفتار شود ، از قدم گذاردن در راه آنان خوددارى خواهد كرد .
2 آنها را امر مىكند كه از خفتن گردنكشان در ميان قبر پند و اندرز بگيرند ،
ببينند آنان كه در دنيا بر خود مىباليدند و باد و تكبر داشتند چگونه هنگام مرگ چهرهها و پهلوهايشان بر روى خاك نهاده شده و آن عزّت موهومى و غرور خودخواهى به اين ذلت و خوارى واقعى تنزل يافته و از اين امر پند و اندرز
[ 38 ] سوره اعراف ( 7 ) آيههاى ( 75 و 78 ) يعنى : سردمداران قوم ثمود كه تكبر ورزيدند به مومنان كه ضعيف شمرده مىشدند گفتند . . . ، پس ايشان را صاعقه آسمانى فرا گرفت و همگى وارد صبح شدند در حالى كه در خانه خود به زانو در روى زمين افتاده بودند .
[ 461 ]
بگيرند و ديگر گرد تكبر نگردند ، چون آنها نيز به همين سرانجام دچار خواهند شد .
3 سفارش مىكند كه از پىآمدهاى صفت ناپسند استكبار به خدا پناه ببرند همچنان كه در گرفتاريهاى دنيا و حوادث روزگار به او پناه مىبرند ، منظور از اين تشبيه آن است كه در اين امر بطور فراوان و از روى خلوص به خدا پناه ببريد ، كلمه لواقح استعاره از امور و صفاتى است كه سبب تكبّر مىشود .
