فلم يجز . . . بحقّه ،
امام ( ع ) در اين جملهها كمال دادگرى خداوند را در پهنه رستاخيز بيان مىفرمايد كه در آن روز تمام حركتها حتى حركت يك چشم بر هم زدن در فضا و يا صداى قدمى آهسته در زمين واقع نمىشود مگر اين كه در راستاى عدل الهى و بر طبق حق و حقيقت است و پس از بيان گستردگى
[ 8 ] ما انا و الدنيا ؟ انّما مثلى فيها كمثل راكب سار فى يوم صايف ، فرفعت له شجره فنزل فى ظلها ساعته ثم راح و تركها .
[ 9 ] سوره نازعات ( 79 ) آيه ( 6 ) ، يعنى : روزى كه ( نفخه صور الهى ) جهان را بلرزاند ، در پى آن ،
نفخه صور ديگرى در آيد .
[ 10 ] سوره نازعات ( 79 ) آيه ( 6 ) ، يعنى : روزى كه ( نفخه صور الهى ) جهان را بلرزاند ، در پى آن ،
نفخه صور ديگرى در آيد .
[ 11 ] يحشر المرء مع من احبّ ، و لو احبّ احدكم حجرا لحشر معه .
[ 151 ]
عدل الهى در جهان آخرت به منظور اين كه شنونده را بر آن دارد كه اعمال خود را بر طبق حق و عدل قرار دهد ، و در رفتارش روش پيامبران و اولياى خدا را سر مشق قرار دهد تا در قيامت سند زنده و دليل روشنى داشته باشد به اين مطلب توجه داده است كه در رستاخيز و روز حساب بسيارى از پاسخها و استدلالها باطل و عذرهاى فراوانى ناموجّه و مردود است و اين كه پس از بيان حال سعادتمندان در آخرت و معرفى آنان كه به دنيا بىاعتنا و از آن گريزان بودهاند به ذكر صحنههاى وحشتزاى آخرت پرداخته به اين سبب است كه شنونده را وادار كند تا براى رسيدن به سعادتى جاويدان به آنان اقتدا كند ، به دنيا بىاعتنا باشد و به آن دل خوش نكند و در پايان انسان را راهنمايى مىكند تا در اعمالش روش نيكو در پيش گيرد كه در قيامت عذرش پذيرفته و دليلش قانع كننده باشد و براى اين كار دستور جامع بيان فرموده است :
1 شايستهترين و معقولترين كارها را برگزيند و انجام دهد 2 تشريفات دنيا و كالاهاى آن نابود شدنى است پس بايد كمالات اخروى را برگزيند كه باقى و جاويدان است و مكرّرا چگونگى اين برگزيدن را توضيح دادهايم .
3 خود را آماده سفر به سوى خداوند كند و اين امر ، جز با رياضتى كه از عبادت و زهد و بىاعتنايى به دنيا بر مىخيزد ، امكانپذير نيست .
4 اين كه به درخشش نجات بنگرد يعنى پس از زهد حقيقى و عبادت واقعى كه نفس سركش امّاره را درهم مىشكند وجهه معنوى و انديشه خويش را به خداوند متوجه كند تا درخشندگيهاى نور الهى را حسّ كرده و بارقههاى اميد نجات را مشاهده كند و درهاى سلامت را بر روى خود باز ببيند ، چنان كه در دو فصل قبل در خطبه 211 صفحه 54 به اين معنى اشاره فرموده است : و تدافعته الابواب الى باب السلامه درباره سالكى كه راههاى رياضت در بهشت را
[ 152 ]
بر رويش مىگشايد .
5 و نيز به او دستور مىدهد كه بار خود را محكم بر پشت مركبها ببندد ،
يعنى در پيمودن راه خدا و عمل كردن براى خشنودى او كوشش فراوان كند ،
لفظ مطايا كه به معناى مركبها و وسايل سوارى است براى ابزارها و وسايل كار ، و لفظ ارحال [ 12 ] را كه به معناى بار بستن است براى انجام دادن و به كار بستن وسايل كار استعاره فرموده است .
[ 12 ] ظاهرا لفظ إرحال كه در عبارت شارح آمده بايد غلط باشد چون عبارت خطبه و ارحل ، ثلاثى مجرد است نه از باب افعال . ( مترجم )
[ 153 ]
