يروْن . . . الى آخره ،
آخرين قسمت از سخنان امام ( ع ) اشاره به فرق و امتيازى است كه ميان دنيا دوستان و زاهدان وجود دارد ، چون اهل دنيا توجه به آن ندارند كه پس از فناى اين تن و جسم ظاهرى كمال ديگرى هم مىباشد ، و به اين دليل از بدبختيها و خوشبختيهاى عالم آخرت غافلند و از اين رو بزرگترين مورد علاقه آنها باقى ماندن جسم ظاهرى و پرداختن به آن و بالاترين ناراحتى آنان كمبودهاى مادّى و از بين رفتن بدن ايشان با مرگ مىباشد ، اما اهل تقوا و زاهدان گذشته از آنچه كه دنيا دوستان مىبينند و بر آن تأسف مىخورند ، ديدى بالاتر از آن دارند ، يعنى از بين رفتن حيات قلبى و فرا رسيدن مرگ معنوى را كه فقدان علم و حكمت است به درجاتى كه از مرگ جسمانى بدتر و تأسف بارتر مىبينند ، و اين كه امام ( ع ) در متن خطبه فرموده است : مرگ دلهاى زندگانشان و نفرمود : مرگ دلهايشان قرينه آن است كه منظور ، مرگ معنوى است كه با از دست دادن نور حكمت و ايمان تحقّق مىيابد ، نه مرگ ظاهرى كه با خروج روح
[ 8 ] سوره غافر ( 40 ) ، قسمتى از آيه ( 38 ) ، يعنى : به يقين كه آخرت سراى ثبات و جاويد است .
[ 200 ]
از بدن به علت عوارض مادّى و بيماريهاى جسمانى واقع مىشود ، زيرا كه اين امر براى اهل تقوا و زهد پيشگان شگفتىآور و تأسّفبار نيست بلكه امرى عادى و طبيعى است .
درباره مرجع ضمير احيانهم دو احتمال است : 1 منظور اهل دنيا باشد يعنى تقوا پيشگان مىبينند كه اهل دنيا با آن كه در ظاهر زندهاند امّا حيات معنوى را كه بسته به تقوا و عمل صالح است از دست دادهاند ، و اين براى اهل تقوا بسيار گران و مايه تاسف است .
2 احتمال دوم آن كه مراد از مرجع ضمير ، خود اهل تقوا باشد ، يعنى :
ايشان از آن كه نكند در حالى كه در دنيا هستند ، از تقوا و معنويات دور شوند و حيات واقعى و قلبى را به سبب دلبستگى به امور مادّى و انجام دادن معاصى و ترك طاعت خدا از دست بدهند . توضيح مترجم )
[ 201 ]
