لم تبرح عارضة نفسها . . . الغابرين ،
در اين عبارت مطلب بسيار لطيفى را با زبان استعاره و تشبيه بيان فرموده ، تقوا را به زن صالحهاى تشبيه كرده است كه پيوسته خود را در معرض تزويج و بهرهگيرى قرار مىدهد يعنى تقوا هميشه
[ 13 ] سوره انعام ( 6 ) قسمتى از آيه ( 60 ) ، يعنى : . . . و براى حفظ شما فرشتگان را به نگهبانى مىفرستد .
[ 14 ] سوره انفطار ( 82 ) آيههاى ( 9 و 10 و 11 ) ، يعنى : همانا نگهبانها بر مراقبت احوال و اعمال شما مامورند آنها نويسندگان اعمال شما و مقرّبان خدايند ، مىدانند هر چه شما انجام مىدهيد .
[ 381 ]
آماده است كه آدميان آن را بپذيرند و سپس به منظور تشويق و توجه كردن بيشتر مردم مىفرمايد : علت اين كه تقوا اين چنين خود را جلوه مىدهد آن است كه فرداى قيامت همگان به آن نيازمند و محتاجند ، مىتوان همين علّت را وجه شبه دانست ( وجه مشابهت دنيا به زن ، نياز مردم به هر دو است ) .
اذا اعاذ . . . اسدى ، چون در عبارت قبلى از روز قيامت تعبير به فردا كرده ،
در پى آن اين عبارت را به منظور قرينه بيان كرده است تا كلمه غد را از معناى حقيقى خارج سازد و معناى مجازى آن را كه فرداى قيامت است اراده فرموده و معين كرده كه آن وقتى است كه هر چه خداوند از اول آفرينش ايجاد كرده در آن روز آنها را به نيستى بر مىگرداند و آنچه از هستى دنيوى و متعلقات آن كه به موجودات داده همه را از آنها مىگيرد و ندايش بلند مىشود : حاكميت جهان هستى در امروز با چه كسى است ؟ و باز خود مىفرمايد : تنها از آن خداى يكتاى غالب است . در حديث آمده است : خداوند متعال در آن هنگام تمام جواهر پر ارزش دنيا از قبيل طلا و نقره را جمع مىكند تا به اندازه كوههاى عظيمى مىشود و آن گاه مىگويد اينها فتنه اولاد آدم بود و سپس آن توده از طلا و نقره را به جانب دوزخ سوق مىدهد و آن را وسيله داغ نهادن بر پيشانيهاى گنهكاران قرار مىدهد و از مردم سؤال مىكند درباره نعمتهايى كه در دنيا به آنان عطا كرده بود كه با آن همه نعمت و ثروت چه اعمالى انجام دادند ، از آنان كه اموال دنيا را اندوخته كردند و در راههاى رضاى خدا صرف نكردند سؤال مىكند ، و نيز از كسانى كه آن را در راههاى نامشروع و غير رضاى خدا خرج و صرف كردند مىپرسد كه چرا چنين كرديد و به آنان خطاب مىكند : « أذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فى حَياتِكُم الدُّنيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها [ 15 ] . »
[ 15 ] سوره احقاف ( 46 ) قسمتى از آيه ( 19 ) ، يعنى : شما خوشيهايتان را در زندگانى دنيا به شهوترانى و عصيان برديد و از آن لذتها در دنيا برخوردار بوديد .
[ 382 ]
دسته اول را كه پولها را اندوخته كرده بودند خداوند چنان كه معين ساخته به اين طريق مجازات مىكند « وَ الَّذينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ و الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها فى سَبيلِ اللَّه فَبْشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أليمٍ يَوْمَ يُحْمى عَلَيْها فى نارِ جَهَنَّم [ 16 ] » . و دسته دوم را كه اموال را در راههاى نامشروع خرج مىكردند به طريق ديگر كيفر مىدهد چنان كه مىفرمايد : « فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُم تَعْمَلُونَ [ 17 ] » .
