شرح
نقل شده است كه امام ( ع ) پيوسته ياران خود را هنگام برخورد با دشمن به اين امور سفارش مىفرمود .
امام ( ع ) در اين عبارات به چند امر سفارش كرده است كه عبارتند از :
1 با دشمن نجنگند تا دشمن آغاز به جنگ كند ، و اشاره كرده است به اين كه اين عمل حجت دوم ، عليه دشمن است ، و حجت اول كه پيروان حضرت عليه دشمنان دارند مضمون اين آيه شريفه است : « فَإنْ بَغَتْ إحْديهما عَلى الْأخْرى فَقاتلُوْا الَّتى تَبْغى حَتَّى تَفىءَ إلى أمْرِ اللَّه [ 1 ] » پر واضح است كه پيروان معاويه ، از ستمكاران و ياغيان بودند و جنگ بر عليه آنان واجب بود .
2 به پيروان خود دستور مىدهد كه دشمنان را واگذارند تا آغاز جنگ از جانب آنها باشد ، اين حجت از دو جهت قابل توجيه است :
[ 1 ] سوره حجرات ( 49 ) آيه ( 8 ) يعنى : اگر يكى از دو گروه بر ديگرى ستم كند ، پس با گروه ستمكار بجنگيد تا سر به فرمان الهى فرود آورد .
[ 657 ]
الف هنگامى كه دشمنان شروع به جنگ كردند مصداق دخول در جنگ با خدا و رسول مىباشند ، چرا كه پيامبر فرمود : حربك يا على حربى ، جنگ با تو ، جنگ با من است ، و اين مطلب كه اينها با كشتن انسانهايى كه خداوند قتلشان را بدون تقصير حرام كرده ، سعى در ايجاد فساد ، در روى زمين مىكنند واقعيت مىيابد ، و هر كه اين امر ، دربارهاش تحقق يابد ، مشمول اين آيه قرآن مىشود : « انَّما جَزاءُ الّذيْنَ يُحارِبُونَ اللَّه وَ رَسُولَه » [ 2 ] ب طرفى كه آغاز به جنگ مىكند تجاوزگر به حساب مىآيد و هر كس چنين باشد ، تجاوز عليه او ، واجب است چنان كه خداوند مىفرمايد : « فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعُتَدُوا عَلَيْه [ 3 ] » ، و چون اينها آغاز به جنگ كردهاند مصداق متجاوز مىباشند ، پس بايد آنها را دفع كرد .
3 به ياران خود سفارش كرده است كه در صورت تحقق حمله به اذن خداوند ، اگر كسى از ميان دشمنان از ترس جنگ فرار كرد ، در صدد قتلش برنياييد ، و ناتوان و درماندهاى را كه پس از شكست دشمن ، فرو افتاده و فرصت براى كشتنش باقى است ، زخمى و مجروح نكنند . صيد معور شكارى كه درمانده و در دسترس صياد مىباشد ، برخى گفتهاند : معور به معناى مريب است ، يعنى كسى كه مورد شكّ است كه آيا جنگنده است يا نه ، خلاصه معناى عبارت آن است كه نكشيد مگر كسى را كه مىدانيد ، عليه شما مىجنگد .
4 چهارم مىفرمايد : زخمى و مجروح را نكشيد .
اين امور چهارگانهاى كه در اين جا مورد نهى واقع شده ، از احكام كفار در حال جنگ مىباشد و امام ( ع ) بين بغات و كافران در اين امور فرق گذاشته
[ 2 ] سوره مائده ( 5 ) آيه ( 32 ) يعنى : كيفر آنان كه با خدا و پيامبرش محاربه و جنگ مىكنند . . .
[ 3 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 194 ) يعنى : هر كس بر شما تجاوز و تعدى كند بر عليه او تجاوز كنيد .
[ 658 ]
است اگر چه جنگ با بغات و قتل آنها را واجب دانسته است . امّا آنچه كه نصر بن مزاحم به دنبال جملههاى قبل ذكر كرده است و به اين امور ملحق مىشود ، ترجمه آن چنين است ، عورت دشمن را مكشوف نكنيد و مقتول را مثله نكنيد ، و هر گاه به مردان آنها برخورديد پردهدرى نكنيد و بدون اجازه صاحب خانه وارد آن نشويد و چيزى از اموال آنها برنداريد .
