2 الكمد المحالف
و چون اين معنا شامل داء المماطل هم مىشود لذا در مرجع ضمير هر دو را يكى به شمار آورده است ، و احتمال مىرود كه مرجع هر دو ، همان دو كلمه آخر باشد : داء و كمد ، زيرا اينها نزديكتراند ، و مرجع ضمير در جمله و لكنّه مالا يملك ، كلمه موت است و معناى جمله اين است : امّا مرگى كه راه برگشت ندارد و قدرتى بر دفع آن نيست ، گريه و جزع بر آن بىفايده است و صبر كردن بر آن شايستهتر مىباشد ، و در آخر سخن جمله اول را تكرار كرده است پدر و مادرم فدايت باد و اين خوى عربهاست كه در برابر عزيز خود اين جمله را بر زبان مىرانند .
اگر اشكال شود كه پس از وفات كسى چگونه مىتوان فدايش شد و اين امرى ناممكن است در پاسخ مىگوييم : در عرف عرب شرط صدق اين جمله امكان فدا شدن نيست زيرا غرض از بيان اين جمله حقيقت فدا شدن نبوده بلكه منظور صرف اظهار كوچكى است تا طرف مقابل متوجه شود كه پيش گوينده اين سخن آن قدر عزّت و احترام دارد كه حاضر است پدر و مادر خود را در راهش قربانى و برايش فدا كند و اين امرى است ممكن و معقول . و سرانجام از آن حضرت درخواست مىكند كه او را نزد پروردگارش به ياد آورد و از خاطر خود نبرد و اين خواهشى بجاست زيرا وى زودتر به پيشگاه پروردگار رفته با اين كه رهبر جامعه و پيشواى مردم بوده است ، چنان كه هر گاه رهبر يك كشور فرمانروايى را
[ 222 ]
به شهرى بفرستد كه به حال مردمش رسيدگى كرده و با تشويق و تهديد آنان را به اطاعت سلطان درآورد ، لازم است هنگامى كه مىخواهد به مركز باز گردد گزارشى از اطاعت پيروان و سركشى مخالفان داشته باشد و طبيعى است آنان كه فرمان مولى را به جان خريده و دستورهاى او را مو به مو اجرا كردهاند دوست دارند كه اعمال نيكشان نزد رهبر كشور بازگو شود ، و به اين دليل به فرمانرواى خود نزديك مىشوند و مىخواهند خود را در قلب او جايگزين سازند و از او درخواست كنند كه دل خود را متوجه آنها كرده براى ايشان اهميت قايل شود .
كلمه بال [ در اين جا ] به معناى امر مهم و مورد اهميت است و ممكن است تقدير سخن امام ( ع ) اين باشد و اجعلنا من مهمات بالك يعنى ما را از همه بيشتر به خاطر داشته باش بنابراين تقدير كلمه مهمّات كه مضاف بوده حذف شده است .
پيامبر اكرم ده سال پس از هجرت رحلت فرمود ، ولادتش عام الفيل و بعثت وى در سن چهل سالگى پس از ترميم خانه كعبه [ 1 ] واقع شد و در پنجاه و سه سالگى به مدينه هجرت فرمود و در هنگام وفات شصت و سه سال از سنّ مباركش گذشته بوده و نقل شده است كه روز ولادت و ورود به مدينه و همچنين رحلت آن حضرت روز دوشنبه بوده و شب چهارشنبه در خانه عايشه ، همان جا كه وفات يافته بود به خاك سپرده شد ، در حالى كه حضرت على ( ع ) به اتفاق عباس بن عبد المطلّب و فرزندش فضل عهدهدار غسل آن حضرت بودند ، راجع به اين موضوع و چگونگى دفن رسول خدا در شرح خطبه 188 ذيل سخن امام ( ع ) و لقد علم المستحفظون ، مطالبى را بيان داشتيم 2 . توفيق از خداوند است .
[ 1 ] چنان كه مورخين نوشتهاند پنج سال قبل از بعثت ، قريش خانه كعبه را خراب كردند و آن را توسعه دادند .
-----------
( 2 ) صفحه 439 ، ج 3 ، عربى .
[ 223 ]
