فاستصبحوا . . . و الافئده ،
يعنى از چراغ روشنگر بيدارى كسب نور كردند . مقصود از بيدارى دلها ، زيركى و آمادگى آن براى كمالهايى است كه
[ 130 ]
شايسته آن است ، و نور آن بيدارى ، آن حالتى است كه به سبب اين استعداد بر دلها افاضه مىشود . و بيدارى چشمها و گوشها كه در سخن امام آورده شده به اين گونه حاصل مىشود كه سخنان سودمند را بشنوند و حوادثى را كه واقع مىشود ، با ديده عبرت ببينند و از اين راه بر كمالات نفسانى خويش بيافزايند ، و نورهاى بيدارى در چشمها و گوشها عبارت از نورانيّت معنوى روشندليهايى است كه در پى آن بينايى و شنوايى عبرت آميز براى انسان حاصل مىشود .
پس از بيانات فوق امام ( ع ) به وصف ديگر اولياى خدا و اهل ذكر پرداخته است كه آنان با تذكر ايام اللَّه يعنى روزهايى كه در تاريخ منشأ حوادث عظيمى بوده ، مردم را به عبرت گرفتن وادار مىكند ، و معلوم است كه ذكر ايام اللَّه كنايه از شدايد و سختيهايى است كه بر ملتهاى گذشته واقع شده و چون بيشتر آن شدتها در چنين روزهاى با عظمتى رخ داده است از باب مجاز توجه به ايام اللَّه را يادآورى فرموده است يعنى نام محل را ذكر و اراده حالّ كرده است ، و مقصود از مقام خدا ، عظمت و جلال اوست كه انگيزه خوف از وى مىباشد .
امير المؤمنين ( ع ) اهل ذكر را به كسانى تشبيه كرده است كه در بيابانها راه را به مردم نشان مىدهند زيرا ايشان نيز انسانها را به سوى حقيقت كه خداست راهنمايى مىكنند ، و همچنان كه نشان دهندگان راه ، مردمى را كه راه درست را گرفته و مىروند ، مىستايند و به آنان مژده رسيدن به مقصد مىدهند و كسانى را كه از جادّه مستقيم به طرف چپ يا راست انحراف يابند توجّه داده از گم گشتگى و سردرگمى مىترسانند ، اهل ذكر و اولياى خدا نيز روندگان راه مستقيم هدايت و طريق الهى را مىستايند و به آنها مژده و بشارت رستگارى و نجات از بدبختيها مىدهند ، و در مقابل ، كسانى را كه از راه حق منحرف شوند يعنى راه افراط يا تفريط را پيش گيرند ، نكوهش كرده و ايشان را از هلاكت ابدى بر حذر مىدارند .
[ 131 ]
