74 خضعت له الاشياء . . . لعظمة . . . ،
اين خصوصيت باز از صفات ثبوتى خداوند است كه تمام موجودات در پيشگاه عظمت حق تعالى خاضعند و مراد به خضوع موجودات آن است كه همگى تحت سلطه او محكوم به امكان بوده و فرمانبردار و نيازمند به كمال قدرت وى مىباشند و از اين رو هيچ كس را توان فرار از حيطه تسلط او نيست پس خداوند نسبت به مخلوقاتش به اين دليل سودمند ( النّافع ) است كه كمالات شايسته را به آنها داده و به اين سبب ضارّ است كه اين كمالات را از حقيقت ذات آنها منع فرموده است ، اگر اشكال شود كه هيچ تصور نمىشود كه كسى از منفعت فرار و يا امتناع كند پس چرا حضرت مىفرمايد : كسى نمىتواند از سود و زيان خداوندى فرار يا امتناع كند ؟ پاسخ آن است كه اين امرى فرضى است يعنى به فرض اين كه بخواهد امتناع كند نتواند و مراد آن است كه هيچ گونه قدرتى ندارد علاوه بر آن ممكن است كسى به دليل
[ 309 ]
خودخواهى و لجاجت بخواهد از منفعت خداوندى خوددارى كند و به غير او متوسل شود با اين كه هيچ كس را قدرت بر آن نيست كه از زير سلطه الهى و منافعى كه از جانب او صادر مىشود بيرون آيد خواه از روى لجاجت باشد يا به واسطه غناوبى نيازى كه در خود حسّ كند .
