فربّما ترى الضاحى . . . رحمة له ،

حضرت ، پس از آن كه صفات ناپسند انسان مغرور و گنهكار را با چند جمله پرسشى به او تذكر داد و بالاخره به

[ 143 ]

منظور بيدارى و نجات او فرمود : بايد چنان كه به ديگران رحم مى‏كنى به خود نيز رحم كنى ، با جمله بالا كه در حقيقت صغراى قياس و شكل اول منطق است براى اثبات فرمايش خود ، دليل آورده است و طريقه تشكيل اين استدلال چنين است : مقدمه اول ( صغرى ) : تو كه هر گاه كسى را در مقابل خورشيد و آفتاب سوزان ، ناراحت مى‏بينى به حال او رحمتت مى‏آيد و با هر وسيله‏اى كه مى‏توانى بر او سايه مى‏افكنى و يا اگر گرفتار دردى را مشاهده كنى ، از روى ترحم بر او مى‏گريى ، مقدمه دوم ( كبرى ) : و هر كس چنين رقّت قلب و دلسوزى بر حال ديگران داشته باشد ، شايسته‏تر آن است كه بر خويشتن رحم كند و نفس خود را از گرفتاريها نجات دهد ، و نتيجه دو مقدمه چنين است : پس براى تو شايسته‏تر است كه بر نفس خود از دردهايى كه گرفتار آن است رحم كنى .