و انّا لامراء الكلام ،
در اين عبارت امام ( ع ) كلمه امراء را براى خود و خاندانش استعاره آورده به دليل اين كه ايشان زمان سخن را در اختيار دارند و مانند فرمانروايان در متصرّفات خود ، در آن دخل و تصرف مىكنند و لفظ عروق را از استعدادهاى سخن كه در قلوب آنان قرار دارد و نيز تنشّب كه به معناى تعلّق و رابطه محكم است و همچنين عصون را به عنوان استعاره آورده است زيرا ، چنان كه شاخههاى درختان ميوه باعث مىشود كه آدمى به آسانى دسترسى به ميوه پيدا كرده و از آن استفاده كند ، زمينههاى خدادادى به اين خانواده نيز سخنگويى را بر ايشان آسان ساخته است ، و لفظ تهدّلت را هم كه به معناى آويخته شدن است به عنوان ترشيح براى اين استعاره ذكر فرموده است .
مفاسد زمان حضرت و اصناف مردمش پس از بيان منشأ سخن و سخنورى خود و خاندان گراميش به مطلب ديگرى پرداخته و آن وضع زمان خود و مردمى است كه در آن موقع مىزيستهاند ، و براى آنان اين اوصاف را بيان كرده است :
1 حق گويان در اين زمان اندكند ، و علت آن هم شرورى است كه جامعه امروز را فرا گرفته است ، و اين همان معنايى است كه در خطبه شماره 31 ج 2 در شرح ايها الناس انا قد اصبحنا فى دهر عنود و زمن كنود بيان شد كه زمان چگونه سبب بدى و خوبى مىشود و بدى و خوبى زمان در حقيقت صفت اهل زمان است .
2 در اين روزگار ، زبان انسان از بيان حقيقت ناتوان است ، و علت آن دو چيز است ، يكى جهل و نادانى و دوم ظلم و ستمى است كه جامعه امروز را
[ 211 ]
فرا گرفته است .
3 اهل حق در اين زمان خوارند زيرا هم در اقليتاند و هم نسبت به ديگران ضعيفند .
4 اكثريت مردم اين روزگار به گناه اشتغال دارند .
5 با زبان ، با هم سازش دارند ، ولى در دل توافق ندارند ، به احتمال ديگر معنايش چنين است كه مردم اين زمان در كارهاى خود غلّ و غش به كار مىبرند .
6 گروهها و اصناف مختلف داراى ويژگيهاى گوناگون مىباشند ،
جوانانشان تندخو و بد اخلاقند ، از آن رو كه با ادب اسلامى تربيت نشدهاند ،
دانايانشان منافقند ، بدين سبب كه هوشمندى خود را در جهت شرّ به كار مىبرند و از فرمانهاى الهى و راه آخرت چشم پوشيدهاند ، گويندگان در اين زمان در دوستى با مردم ناخالصند با زبان اظهار محبت مىكنند ولى در دل با آنها دوست نيستند .
7 كوچكشان بزرگشان را احترام نمىكند ، زيرا در محيطى رشد يافتهاند كه از نظر آداب شرعى دچار نقص بوده و توجّهى به آن نداشتهاند .
8 ثروتمندانشان به نيازمندان كمك نمىكنند ، و اين خود دليل است بر اين كه اهل اين زمان مردمى جفاكار و فرومايه مىباشند . توفيق از خداوند است .
[ 212 ]
