شرح
امام ( ع ) در اين قسمت از عبارات خداوند متعال را به تعدادى از صفات ثبوتيه و سلبيه ستوده است :
1 ذات اقدس او برتر از آن است كه همانند مخلوقات باشد .
2 بر آنچه وصف كنندگان بگويند غالب است و هيچ وصفى قدرت احاطه به او را ندارد و هيچ صفتى را از دست نمىدهد به گونهاى كه بر آن توانايى نداشته باشد و ما بارها به اين مطلب اشاره كردهايم .
3 براى كسانى كه با چشم ظاهر و ديده دل به جهان آفرينش مىنگرند شگفتيهاى تدبير حق آشكار است .
4 به سبب ارجمندى و شكوه ذاتش از انديشه خيال پردازان پنهان است . توضيح اين دو صفت قبلا گذشت . « بجلال عزّته » مقصود از اين جمله اين است كه خداوند منزّه از راه يافتن انديشه به كنه ذات او است و اين پنهان بودن ، به لحاظ حقارت و كوچكى او نيست بلكه عزّت مقام و شكوه ذات او باعث اين امر شده است ، تعبير به « فكر المتوهّمين » به اين منظور است كه روح انسان در موقع دريافت امور مجرّد از ماده ، ناگزير است كه با انگيزه قوه واهمه از خيال خود كمك بگيرد ، يعنى آنها را تشبيه به امور مادّى كرده تنزّل دهد و به صورتهاى خيالى درآورد ، زيرا و هم انسان تنها چيزهايى را درك مىكند كه مربوط به امور حسى باشد يا چنان تصور شود . بنابراين آنچه را كه انسان در اين جهان تصوّر مىكند چه ذات يا صفات حق تعالى و يا غير آن باشد ناگزير بايد همراه با صورت خيالى يا وابسته به آن باشد ، در حالى كه پروردگار متعال با توجه به عظمت و جلالش از اين تصور خيالى منزّه و بدور است و از اين لحاظ بطون و كمون دارد ( يعنى مخفى و پنهان است ) .
5 دانايى او مسبوق به جهل نيست تا نيازمند به كسب علم باشد ، و كمبود علمى ندارد كه احتياج به افزودن داشته باشد يا استفاده از غير كند چنان كه
[ 55 ]
دانش آفريدگان بدين منوال است .
