و لا تكونوا كالمتكبر على ابن امّه ،
امام ( ع ) در اين جمله به منظور بيان مصداق ، پيروان خود را نهى مىكند از اين كه مثل قابيل نباشند كه برادر خود را از كبر و حسد به قتل رسانيد كه قرآن حكايت آن را بطور تفصيل در سوره مائده بيان كرده است : « وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأبَنى آدَمَ بِالْحَقِّ إذْقَرَّبا قُرْباناً . . . جزاءُ الظّالِمين [ 27 ] » درباره سبب و علت اين كار ، نقل شده است كه حضرت حوّا ،
هر دفعه كه آبستن مىشد دو فرزند ، يك دختر و يك پسر مىآورد ، اولين مرتبه قابيل و خواهرش را به دنيا آورد و پس از گذشت شش ماه هابيل و خواهر او را زاييد ، و چون اين چهار تن بالغ شدند خداوند به حضرت آدم دستور داد كه
[ 27 ] سوره مائده ( 5 ) آيه ( 30 ) ، يعنى : داستان دو پسر آدم را براى مردم بيان كن ، موقعى كه هر كدام قربانى خود را به درگاه خدا آوردند . . . اين است كيفر ستمكاران .
[ 438 ]
خواهر و همزاد قابيل را براى هابيل و خواهر هابيل را براى قابيل عقد كند ،
هابيل كه تسليم فرمان حق تعالى بود به اين امر راضى شد اما قابيل به دليل اين كه دختر همزادش زيباتر بود و به كابين هابيل درآمد ، از اين امر ناخشنود بود ،
حضرت آدم براى حلّ اختلاف به دو پسر خود دستور داد كه در راه خدا قربانى كنند و گفت قربانى هر كدامتان پذيرفته شد آن دختر را به كابين وى در مىآورم ،
بنا به روايت ديگرى به آن دو گفت : خدا به من وحى كرده است كه بعضى از فرزندان من در پيشگاه او ، قربانى خواهند كرد ، پس شما اين عمل را انجام دهيد تا با قبول شدن آن چشم من روشن شود ، قابيل كشاورزى داشت و هابيل گلّهدار و صاحب گوسفند و چهارپايان بود ، هنگام تقديم قربانى ، قابيل پستترين دسته زراعت خود را به ميدان آورد ، امّا هابيل نيكوترين برّه را تقديم كرد ، هنگامى كه هر دو قربانيان خود را بر بالاى كوه قرار دادند ، حضرت آدم به دعا پرداخت و از خداوند قبولى آن را درخواست كرد ، آتش سفيدى از آسمان آمد ، قربانى هابيل را فرا گرفت ولى از قابيل پذيرفته نشد زيرا نيّتش خالص نبود چنان كه ذكر شد خداوند در قرآن اين مطلب را بيان فرموده است كه دنباله آيه قبل اين است : . . . پس قربانى يكى از آنها پذيرفته شد بدون ديگرى ، وقتى كه قربانى قابيل قبول نشد با اين كه از نظر سنّى از هابيل بزرگتر بود ، بر او حسد برد و گفت هم اكنون تو را مىكشم ، هابيل پس از شنيدن اين تهديد به قابيل گفت :
خدا عمل پرهيزكاران را قبول مىكند ، حال اگر تو براى كشتن من دست بلند كنى من آن كسى نيستم كه براى كشتن تو دست دراز كنم و قاتل پس از كشتن برادر از زيانكاران عالم شد ، هم برادرش از دستش رفت و هم از بهشت آخرت محروم ماند ، نقل شده است كه وقتى قابيل برادرش هابيل را به قتل رساند نمىدانست با نعش او چه كار كند از اين رو مدت زمانى او را بر پشت خود گرفته متحيرانه راه مىبرد تا اين كه خداوند زاغى را مأمور ساخت تا زمين را با
[ 439 ]
منقارش بشكافد كه قابيل ياد بگيرد چه عملى را انجام دهد و بعضى گفتهاند :
دو عدد زاغ پيدا شد يكى از آن دو ، ديگرى را كشت و سپس با منقار خود زمين را كند و آن را در آن ميان مخفى ساخت ، قابيل كه اين منظره را مشاهده كرد با خود گفت : اى واى بر من به اندازه همين زاغ هم نيستم .
حضرت در عبارت بالا فرمود : شما مثل آن كس نباشيد كه بر فرزند مادرش تكبر ورزيد ، فرزند را به مادر نسبت داد نه به پدر ، درباره اين انتساب وجوهى ذكر كردهاند :
الف : ثعلبى گفته است : جزء حقيقى فرزند از ناحيه مادر است ( در شكم مادر صورت آدمى درست مىشود ) آنچه از پدر مىباشد نطفه است و آن هم جزء مادّى فرزند است نه حقيقت او ، و نسبت فرزند به پدر از نظر حكمى است نه حقيقى .
ب : بعضى گفتهاند : چون قابيل به علت كشتن برادر كه گناه بزرگى است انتساب خود را از پدر بريد ، چنان كه فرزند نوح به دليل انجام دادن خلاف ، از انتساب به خاندانش قطع شد و خداوند به حضرت نوح فرمود : « إنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إنَّهُ عَمَلٌ غيْرُ صالحٍ . » [ 28 ] ج : وجه سوم آن كه چون عاطفه مادرى بيشتر است بيشترين مهربانى كه ميان برادران وجود دارد از ناحيه مادر است نه از جانب پدر ، به اين دليل ،
حضرت فرموده است به فرزند مادرش كبر ورزيد ، ولى بهترين وجه همان وجه اوّل مىباشد ، حضرت با بيان اصل خويشاوندى ، زشتى بيشتر اين تكبّر را هم فهمانده است زيرا به اين مطلب اشاره دارد كه هر دو از يك محل و يك بطن هستند و هيچ كدام بر ديگرى رجحانى ندارند تا جاى خود بزرگ بينى و تكبر
[ 28 ] سوره هود ( 11 ) قسمتى از آيه ( 45 ) ، يعنى : او از خاندان تو نيست ، چون كار ناصالحى انجام داده است .
[ 440 ]
بر ديگرى داشته باشد ، و به جامعه انسانى نيز فهمانده است كه چون همه از يك نسلند شايسته نيست كه بر هم ديگر فخر و مباهات داشته باشند ، و اين حقيقت را با اين بيان صريح كه خداوند هيچ فضيلت و برترى براى او ، بر برادرش قرار نداده بود ، تاكيد فرموده است .
