شرح
اين فصل از عهدنامه امام برگزيده از كلماتى طولانى ، و اصول مطالب آن شش امر است :
1 امر اول محمد بن ابى بكر را به مكارم اخلاق درباره رعايا سفارش كرده و در اين زمينه چند دستور صادر فرموده است :
الف او را امر به خفض جناح فرموده است . در توضيح اين عبارت بعضى گفتهاند اساس مطلب آن است كه پرنده ، گاهى به منظور اظهار محبت و مهربانى نسبت به جوجگان خود آنها را دور و برش جمع كرده و بالهايش را پهن كرده پايين مىآورد تا آنان را زير پر خود جاى دهد ، و امام ( ع ) اين تعبير را كنايه از تواضع و فروتنى آورده است كه منشأ آن ترحّم و دلجويى و مهربانى مىباشد ،
چنان كه خداوند به پيغمبرش درس تواضع مىدهد و مىفرمايد : « و احْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَك مِنَ المؤْمِنينَ [ 1 ] » ، و ما در گذشته توضيح داديم كه تواضع ملكهاى است كه از شاخههاى فضيلت عفت مىباشد .
ب دستور ديگر : او را امر مىكند كه پهلوى خود را براى مردم نرم كند ، و اين كنايه از رفق و نرمى در گفتار و كردار و خشونت نداشتن نسبت به آنان مىباشد كه در تمام احوال در مورد حق و حقوق آنها جفا نكند و اين معنا هم از لوازم تواضع و نزديك به آن است .
ج به او دستور مىدهد كه روى خود را براى مردم بگشايد و اين كنايه از آن است كه برخوردش با آنها با خوشرويى و صورت باز و بشّاش باشد نه با صورت درهم كشيده و أخم كرده و اين نيز از لوازم تواضع مىباشد .
د چهارمين سفارشى كه به محمد بن ابى بكر فرموده آن است كه در طرز نگاه كردن به مردم ميان افراد فرق نگذارد چنان نباشد كه به يكى درست و كامل
[ 1 ] سوره شعراء ( 26 ) آيه ( 214 ) يعنى : و فرودآور بال خود را براى هر كه پيرويت كند از مومنان .
[ 728 ]
نگاه كند و به ديگرى زير چشمى بنگرد و اين دستور كنايه از آن است كه در تمام امور چه كوچك و چه بزرگ ، چه اندك و چه بسيار ، كمال عدالت را رعايت كند .
