و الموت معقود بنواصيكم ،
مرگ به موهاى اطراف پيشانى شما وابسته و گره خورده است ، اين عبارت نيز كنايه از ملازمت و پيوسته همراه بودن انسان است و اشاره به آن است كه مرگ براى هر موجود زندهاى امرى حتمى و حكم و قضاى الهى مىباشد ، و اين كه خصوص ناصيه را مورد ذكر قرار داده به اين دليل است كه به سبب موقعيت ، عزيزترين و شريفترين عضو انسان است و هر كس بر آن تسلط يابد بهتر مىتواند انسان را در تصرف خود درآورد و بر او قدرت پيدا كند و خداوند در قرآن نيز به اين مطلب اشاره فرموده « فيؤخذ بالنواصى و الأقدام [ 7 ] » و كلمه « طىّ » در نورديدن را براى دنيا و لحظههاى آن استعاره آورده است كه پيوسته آن را مىگذارند و از آن عبور مىكنند و آن را تشبيه به فرش و غير آن ،
كرده است كه پس از گذشتن از روى آن درهم پيچيده و جمع مىشود و اين كه فرموده است از پشت سر شما در نورديده مىشود منظور امرى ذهنى و تصورى
[ 7 ] سوره الرحمن ( 55 ) آيه ( 41 ) ، يعنى : پس پيشانيها و قدمهاى آنان گرفته شود .
[ 734 ]
است نسبت به آنچه در آينده و پس از مرگ به وسيله اعمالشان با آن روبرو مىشوند ، نه امرى حسّى و مادّى .
پس از آن كه بطور مكرّر از مرگ و حتميت وقوعش ياد كرد ، و با ذكر درهم پيچيده شدن دنيا ، مطلب را مؤكد كرد ، اكنون ، انسان را به ياد پى آمد مرگ كه آتش و عذاب است مىاندازد و با توصيف كردنش به عميق بودن و گودى قعر آن ، آدمى را بهوش مىدارد كه هر چه بيشتر از آن حساب ببرد . از مواردى كه اين معنا را براى انسان متصور مىكند و به ذهن مىآورد ، روايتى است كه يك وقت پيامبر اكرم صداى مهيب و وحشتناكى را شنيد ، به يارانش كه حاضر بودند رو كرد و فرمود : اين صداى افتادن سنگى بود كه در هفتاد سال پيش از لبه جهنم سرازير شده و هم اكنون به قعر آن رسيد و صدايش شنيده شد ، و اين داستان درباره شخص منافقى بود كه در اين هنگام مرد و عمرش هفتاد سال بود ، و در گذشته نيز به آن اشاره كردهايم كه در مورد شدت حرارت آتش جهنم در قرآن چنين آمد . « قُلْ نارُ جَهَنَّم اَشَدُّ حَرّاً [ 8 ] » و درباره سوزش عذابش مىفرمايد : « كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُم جُلوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا العَذاب [ 9 ] » و راجع به اين كه دوزخ جاى رحمت نيست و هيچ درخواستى شنيده نمىشود ، قرآن چنين حكايت مىكند : « رَبَّنا اخْرِجْنا مِنها . . . و لا تُكَلِّموُن [ 10 ] » . و اين كه در دوزخ گشايشى براى هيچ اندوهى حاصل نمىشود مىفرمايد « فى عذاب جهنم خالدون لا يُفتّرُ عَنْهُمْ وَ هُم فيهِ مُبلِسون » و نيز آيه بعد : « وَ نادَوْا
[ 8 ] سوره توبه ( 9 ) آيه ( 80 ) ، يعنى : بگو : سوزش آتش دوزخ سختتر است .
[ 9 ] سوره نساء ( 4 ) آيه ( 55 ) ، يعنى : هر گاه پوستهايشان پخته شود بر ايشان پوستهاى ديگر ، جانشين كنيم تا عذاب را بچشند .
[ 10 ] سوره مؤمنون ( 23 ) آيه ( 106 ) ، يعنى : پروردگارا برونآور ما را از آن تا آن جا كه مىفرمايد : با من سخن نگوييد .
[ 735 ]
يا مالِكُ . . . ماكِثون [ 11 ] »
