ان النّاس طعنوا عليه ،
اشاره به علت قتل عثمان فرموده است كه مردم به علت بدعتهايى كه انجام داده بود او را مورد سرزنش قرار دادند و از او انتقام گرفتند و ما در گذشته بسيارى از خلافها را كه عثمان انجام داده بود و مردم بر او عيب مىگرفتند ، ذكر كرديم ، در حقيقت اين گفتار ، مانند مقدمهاى است براى پاسخ از آنان كه قتل عثمان را نسبت به وى دادهاند ، و نيز سخن حضرت : فكنت
[ 576 ]
رجلا . . . عتابه ، مانند مقدّمه اول و صغراى قياس مضمر از شكل اول مىباشد و استدلال مىكند بر آن كه او از همه مردم در مورد قتل عثمان بىگناهتر است .
معناى اين گفتار امام اكثر استعتابه ، آن است كه بسيار از او خواستم كه به خود آيد و برگردد به سوى آنچه كه مورد رضايت مردم است و اقلّ عتابه ، كمتر چيزهايى را كه از او مىديدم برويش مىآوردم . خليل مىگويد : عتاب آن است كه طرف را از روى جرأت و فخر فروشى مورد خطاب قرار دهى ، و خلاف موجود را گوشزدش كنى . امام كمتر به سرزنش او مىپرداخت بلكه در امور مهمتر از آن او را مورد خطاب قرار مىداد و از او مىخواست كه رضايت مردم را جلب كند تا از وى دفاع كنند و آتش آشوب را خاموش سازند ، و يا اين كه جماعتى مثل مروان و غير او دور عثمان را گرفته بودند كه هر گاه حضرت از روى دوستى و صميميّت مطلبى را به او مىگفت اطرافيان به غرض حمل مىكردند و او را نسبت به امام ( ع ) مكدّر مىساختند ، احتمال سوم در معناى عبارت : من بيشتر رضايت او را جلب مىكردم و سرزنش كننده او را از اين عمل باز مىداشتم ، و تقدير كبراى قياس اين است : هر كس از مهاجران ، با عثمان چنين باشد ، در مورد خون او ، بىتقصيرترين مردم و معذورترين آنان ، در دورى از قتل وى خواهد بود .
