و عن ذلك ما حرس اللَّه . . . تذلّلا ،
در اين عبارتها حضرت امورى را مورد توجه قرار داده است كه خداوند متعال به آن سبب بندگانش را از گيرودار اين صفت پست ، نگهدارى فرموده است و آنها را سبب احراز و دورى از وساوس شيطانى قرار داده و به سه امر از آنها اشاره فرموده است كه عبارتند از نماز ، زكات و روزههاى واجب ، نماز به دليل اين كه تمام اجزاء و حركتهايش با كبر منافات دارد بلكه سراسر آن ذلت و تواضع است اساسا وضع نماز بر تضرع و التماس و خضوع و خشوع و ركوع و سجده و غير آن مىباشد كه هر كدام از اينها حكايت از فروتنى و تسليم در برابر عزت و عظمت حق تعالى
[ 483 ]
و يادآورى كمال او و و وعده و وعيدها موقعيتهاى ترسآور قيامت در پيشگاه وى مىكند و تمام اينها نقطه مقابل تكبر و خود بزرگ بينى مىباشد اين است كه مىفرمايد : خداوند به خاطر حفظ بندگانش از ظلم و ستم و كيد شيطان ، نماز ، زكات و مجاهده در گرفتن روزه واجب ، انسانها را حراست فرموده است تا اعضاء و جوارح آنان آرام و چشمهايشان خاشع و غرايز و تمايلات سركش ايشان خوار و ذليل و دلهاى آنها خاضع شود و تكبر از آنان رخت بر بندد ، به علاوه ساييدن پيشانى كه بهترين جاهاى صورت است به خاك موجب تواضع و گذاردن اعضاى پر ارزش بدن بر زمين دليل كوچكى و فروتنى كامل مىباشد .
