و من اسلم من قريش . . . يوم موتة ،
حرف واو در اول جمله حاليه است يعنى ما مشغول دفاع از دين خدا بوديم در حالى كه مسلمانان قريشى كه غير از بنى هاشم و عبد المطلب بودند ، از قتل و ترس و ساير بلاها و مصيبتهايى كه ما داشتيم بر كنار و در امان بودند ، بعضى به سبب عهد و پيمانى كه با مشركان داشتند و برخى ديگر به دليل رابطه خويشاوندى و قبيلهاى كه با كافران داشتند از خطر دور ماندند ، و به اين دليل كه بنى هاشم و فرزندان عبد المطلب در حفظ جان رسول خدا كوشش داشتند و جهات ديگر كه ذكر شد فضيلت آنان و على بن ابيطالب بر بقيه مسلمين روشن و واضح مىشود ، پس از آن كه خداوند پيغمبرش را دستور داد كه با مشركان بجنگد ، خانواده خود را جلو فرستاد و به سبب آنها ، از اصحابش حرارت شمشير و سر نيزهها را دفع كرد .
[ 624 ]
امام ( ع ) در سخنان خود ، احمرار بأس را كنايه از شدت جنگ آورده است به دليل اين كه شدت در جنگ سبب ظهور سرخى خون در آن مىباشد ، اگر چه كثرت استعمال اين لفظ ( از روشنى معنايش ) جنبه كنايه بودن را از بين برده است ، و موت احمر ( مرگ سرخ ) كنايه از سختى آن است ، و در جنگ و هر گونه شدتى كه باعث خونريزى شود ، اين كلمه استعمال مىشود .
بدر نام چاهى است كه به اسم حفر كننده آن نامگذارى شده است . و اما قتل عبيدة بن حرث بن عبد المطلب كه به دست عتبة بن ربيعه واقع شد از اين قرار است هنگامى كه در جنگ بدر ، مسلمانان با مشركان روبرو شدند ، عتبه و برادرش شيبه و پسرش وليد حمله كردند و مبارز طلبيدند ، گروهى از انصار به سوى آنها رو آوردند ، اما آنها گفتند ما هماوردهاى خويش از مهاجران را مىخواهيم ، حضرت رسول رو كرد به حمزه ، و عبيده و امير المؤمنين ( ع ) و فرمود برخيزيد ، عبيده كه سنش زيادتر بود با عتبه بن ربيعه مواجه شد ، و حمزه با شيبه ، على ( ع ) هم با وليد به مبارزه پرداختند ، دو نفر اخير حريفان خود را به قتل رساندند اما عبيده و عتبه ، دو ضربت با يكديگر رد و بدل كردند و هيچ كدام نتوانست ديگرى را از پاى درآورد ، حمزه و على ( ع ) بر عتبه حمله برده و او را به قتل رساندند و سپس جنازه نيمه جان عبيده را در حالى كه دستش بريده و مغز سرش روان بود به سوى پيامبر حمل كردند وقتى عبيده حضور حضرت رسيد ،
عرض كرد : يا رسول اللَّه ( ص ) آيا من شهيد نيستم ؟ حضرت فرمود : آرى تو شهيد هستى ، در اين هنگام عبيده گفت : اگر ابو طالب زنده بود مىدانست كه من سزاوارترم به آنچه كه در شعرش گفته است : « ما تا جايى تسليم پيامبريم كه حاضريم براى حمايت او ، نزد وى به خاك و خون افتيم ، و از زن و فرزندان خويش فراموش كنيم . » و حمزة بن عبد المطلب را وحشى در جنگ احد كه پس از واقعه بدر
[ 625 ]
در سال سوم هجرى واقع شد ، به شهادت رساند ، و سبب آن چنين بود كه وقتى مشركان شكست خورده جنگ بدر به مكه برگشتند كاروان شترى را كه ابو سفيان رهبرى آن را به عهده داشت ديدند كه در دار الندوه ايستاده ، اشراف قريش كه هر كدام در مالكيت شتران شريك بودند ، پيش ابو سفيان آمدند و گفتند : ما با طيب خاطر ، حاضريم اين شتران را بفروشيم و با سود آن لشكرى براى حمله بر محمد ( ص ) آماده كنيم ، ابو سفيان گفت : من نخستين كسى هستم كه با اين امر موافقم ، و فرزندان عبد مناف هم با من هستند ، شتران را كه هزار نفر بود ، فروختند و از بهايش كه پنجاه هزار دينار شد به هر كس از صاحب شتران سهم اصليش را دادند ، و سود سهام را گرد آوردند ، و سپس رسولانى به سوى بقيه اعراب گسيل كردند و همه را براى جنگ فرا خواندند ، پس سه هزار نفر جمع شدند و با خود هفتصد زره و دويست اسب و سه هزار شتر آوردند و گروهى از آنان شب را بر در خانه رسول خدا ماندند . در آن شب پيامبر خدا در خواب ديد ، زره محكمى به تن دارد و شمشيرش ذو الفقار شكست و گاوى ذبح شد و مثل اين كه به دنبال قوچى مىرود ، پس در تعبير آن فرمود : زره ، شهر مدينه و تعبير گاو ، آن است كه برخى از اصحابش كشته خواهند شد و درهم شكستن شمشير علامت مصيبتى است كه بر خودش وارد خواهد شد ، و مراد از قوچ ، سردار لشكر كفّار است كه خدا او را مىكشد .
مصيبتى كه بر خود حضرت وارد شد اين بود كه عتبه بن ابى وقاص سنگى به سوى وى پرتاب كرد ، به چهار دندان جلوى او اصابت كرد و نيز بينى او شكست ، و صورت مباركش مجروح شد ، و برخى گفتهاند كسى كه اين كار را انجام داد ، عمرو بن قمئيه بود ، . خلاصه آن روز بر مسلمانان روز بس دشوارى بود .
روايت شده است كه در روز احد ، هند با گروهى از زنان حاضر شد و به
[ 626 ]
مثله كردن شهداى مسلمان پرداخت ، گوشها و بينيهاى آنان را بريد و براى خود از آنها گردن بند ساخت و جگر حمزه را درآورد و ميان دندانهاى خود فشرد ، اما چون نتوانست آن را بجود ، دور انداخت و به اين دليل معاويه را پسر هند جگر خوار گفتهاند .
جعفر بن ابيطالب در واقعه موته به قتل رسيد ، زمان وقوع اين جنگ در ماه جمادى الاولى سال هشتم هجرت بود ، كه پيامبر اكرم حرث بن عميره ازدى را به سوى پادشاه بصرى به ماموريت فرستاد و هنگامى كه به سرزمين موته رسيد ، شرحبيل بن عمرو الغسّانى متعرض او شد و ، وى را به قتل رساند ، و تا آن وقت هيچ فرستادهاى از آن حضرت كشته نشده بود ، اين مصيبت برايشان گران آمد ، پس مسلمانان را به مدد خواست و لشكرى به تعداد سه هزار نفر فراهم كرد ، و فرمود : فرمانده شما زيد بن حارثه است اما اگر او به قتل رسيد ،
جعفر بن ابيطالب و پس از او عبد اللَّه بن رواحه است ، و اگر او نيز به قتل رسيد هر كس را بخواهيد انتخاب كنيد ، و سپس به آنان دستور داد كه نخست به محل كشته شدن حرث بروند و از آن جا مردم را به اسلام دعوت كنند ، پس اگر مسلمان شدند دست از آنان بردارند ولى اگر اسلام را نپذيرفتند همه آنها را به قتل رسانند ، دشمنان از قضيه آگاه شدند افراد فراوانى جمع كردند ، تنها شر حبيل ، بيش از صد هزار نفر فراهم كرد ، مسلمانان كه به موته رسيدند ، با انبوه لشكر از كفار و مشركين مواجه شدند ، مبارزه آغاز شد ، زيد بن حارثه پرچم را به دوش گرفت ، جلو رفت و به جنگ پرداخت تا به شهادت رسيد و بعد از او پرچم را جعفر بلند كرد ، او نيز جنگيد تا دستهايش قطع شد و پرچم بر زمين افتاد ، بعضى گفتهاند : مردى رومى ضربتى بر او زد و او را دو نيم كرد ، و در يكى از دو نصفه او هشتاد و يك جراحت يافت مىشد ، پيغمبر خدا جعفر را صاحب دو بال ناميد كه در بهشت با دو بال خود پرواز مىكند ، اين نامگذارى به آن سبب
[ 627 ]
بود كه روز جنگ دو دستش در راه خدا بريده شد .
