شرح

سيد رضى مى‏گويد : بعضى از مردم اين سخن را از پيامبر ( ص ) نقل كرده‏اند ،

امّا آنچه تأييد مى‏كند كه اين سخن از امير المؤمنين است آن است كه ثعلب از ابن اعرابى نقل كرده كه مأمون گفت : اگر نبود كه على ( ع ) فرمود : اخبر تقله ( بيازما تا دشمن بدارى ) ، من مى‏گفتم : اقله تخبر ، ( مردم را دشمن بدار تا بيازمايى ) .

[ 765 ]

قلاه يقليه ، قلّى به كسر ( قاف ) و قلاء ، به فتح به معنى : دشمن داشت او را . هاى آخر براى سكت اضافه شده است . اين جمله امرى است در معناى خبر و به منزله ضرب المثل به اين معنى كه باطن هر كس را بيازمايى ، دشمنش مى‏دارى . و اين حكم به غالب است چون بيشتر مردم از نظر باطن و اخلاق ناروا چنينند . و آنچه را كه از مأمون نقل كرده‏اند بر عكس سخن امام ( ع ) است يعنى اظهار دشمنى با شخص باعث فاش شدن باطن او مى‏گردد ، زيرا كه او يا در برابر ، دشمنى مى‏كند و يا نمى‏كند ، در هر صورت خوبى و بدى او روشن مى‏كردد . و نظير اين سخن از ابوبكر اصفهانى نقل شده است كه گفت : اگر اعتراض برگذشتگان در زمره نادانى و اسراف تلقّى نمى‏شد ، مى‏گفتم : دشمنى ،

سپس آزمون ، تا اين كه انسان عمرش را تلف نكرده و بيجا با كسى دشمنى نمى‏ورزد .