شرح

بيشتر مواردى كه بدى در دل دشمن پيدا مى‏شود به دليل اين تصور و گمان است كه دشمن بدى او را در دل پنهان ساخته و همين تصوّر و گمان ناگزير برخاسته از ظاهر حركات دشمن و سخنانى است كه گاه و بى‏گاه از زبان او در باره خود شنيده ، تا وقتى كه دشمنى و بدخواهى او را در دل دارد ، اما وقتى كه دشمنى و بدخواهى پنهانى را از دل محو كرد ، نشانه‏هاى زبانى و صورى آن نيز از بين مى‏رود و بدين وسيله تصور دشمنى كم‏رنگ شده و بدبينى دشمن نسبت به كار او كاهش مى‏يابد و همواره به نبودن چنان نشانه‏ها و قرينه‏هاى حالى و يا

[ 573 ]

مقالى كه از او بروز مى‏كرد ، پايدارى مى‏كند تا اين كه آن بدگمانى به طور كامل از بين مى‏رود . لفظ حصد را براى نابود ساختن دشمن استعاره آورده است به ملاحظه شباهتى كه دشمن در فزونى گرفتنش به وسيله آن قراين از جانب دشمن و گستردگى‏اش و همچنين كاستى و نابودى‏اش به نابودى آن قراين به زراعت دارد .