شرح

سيد رضى مى‏گويد : « از آن حضرت شعرى در اين باره نقل كرده‏اند : اگر تو به سبب شورا زمام امر مردم را به دست گرفتى ، پس اين چگونه شورايى بوده است كه مشورت كنندگان در آن حضور نداشتند ؟ و اگر به خويشاوندى بر مخالفان آنان پيروز شدى ، ديگرى [ على ( ع ) ] به پيامبر ( ص ) سزاوارتر و با او

[ 579 ]

خويشاوندتر است . » اين سخن از امام ( ع ) پس از بيعت مردم با عثمان نقل شده است ، و اين عبارت پاسخنامه سخنى است كه امام ( ع ) راجع به استحقاق عثمان براى خلافت يك بار به دليل شورا و بار ديگر به دليل اين كه او از اصحاب پيامبر ( ص ) است ، شنيده بود .

توضيح مطلب آن است كه شايستگى براى خلافت يا به دليل شورا و يا به سبب همدمى با رسول خدا ( ص ) و يا با خويشاوندى با آن بزرگوار است . پس اگر به دليل اول باشد چگونه عثمان مى‏تواند زمام امور مردم را به خاطر شورايى در دست بگيرد كه بيشتر مردم سزاوار مشورت در آن حاضر نبوده‏اند ؟ و اين همان معنى است كه با عبارت : فان كنت بالشورى اشاره فرموده است ، و اگر به دليل دوم باشد چگونه عثمان زمام امر مردم را به دليل همراهى با پيامبر ( ص ) با وجود كسى كه هم مصاحبت كامل و هم خويشاوندى با پيامبر ( ص ) داشته است ، به دست گرفته است ؟ بلكه چنين كسى سزاوارتر است . و اگر به دليل سوم بوده است باز هم ديگرى از او سزاوارتر و نزديكتر به پيامبر است . و در هر دو مورد مقصود ، خود آن بزرگوار است و عبارت فكيف هذا ، يعنى چگونه به اين دلايل زمام امور را به دست گرفته است ؟