شرح

امام ( ع ) به آداب رهبران علم و فضايل اخلاقى اشاره فرموده است :

1 بر پيشوا واجب است كه نخست خويشتن را تعليم دهد ، يعنى : نسبت به آدابى كه داناست خويشتن را تمرين دهد تا رفتار و گفتارش موافق علم و آگاهى‏اش باشد ، براى اين كه مردم براى پيروى از آنچه از رفتار و حالات پيشوايان ببينند آماده‏ترند تا گفتار تنها ، بخصوص وقتى كه در رفتارها خلاف آن را مشاهده كنند ، چه ، اين خود باعث بدگمانى در گفته‏هاى مخالف رفتار ، و گستاخى بر مخالفت سخنانى كه از آنان زبانزد شده ، مى‏گردد ، هر چند كه به ظاهر راست و درست باشند . و به چنين مطلبى شعر زير اشاره دارد :

از ديگران آنچه را كه خود نظير آن را انجام مى‏دهى ، نهى نكن كه اگر چنين كنى ، براى تو ننگ بزرگى است 2 امام او را راهنمايى كرده است ، بر اين كه آموزش ديگران نخست به

[ 467 ]

وسيله روش درست و رفتار پسنديده انجام گيرد به همان دليلى كه بيان شد ،

طبيعت انسانها با ديدن رفتار ، رامتر و اثرپذيرتر است تا گفتار ، و بعد هم آن روش و رفتار بايد با گفتار مطابق باشد .

آنگاه امام ( ع ) با اين بيان كه آن كسى كه خود را ادب كند ، سزاوارتر به بزرگداشت و احترام است تا آن كه ديگران را ادب مى‏كند ، وى را به تأديب نفس واداشته است . توضيح آن كه كسى كه خود را به فضيلتى ادب مى‏كند كامل مى‏گردد و ادب كردن ديگران فرع بر ادب كردن خويشتن است ، و اصل ارزشمندتر و سزاوارتر به تعظيم است تا فرع . و اين مطلب به منزله صغرا براى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّر آن چنين است : آن كس كه سزاوارتر به احترام باشد ، لازم است چيزى را اول خود انجام دهد كه به خاطر آن نسبت به ديگران شايسته‏تر به احترام گشته است .