شرح

از خصوصيت عقل آن است كه شايستگى دارد تا در برابر نفس امّاره بايستد و آن را بشكند و در مسير خواسته‏هاى شايسته خود به كارش گيرد ، و از ويژگيهاى نفس ، فريب دادن عقل و گول زدن آن به وسيله آراستن زندگانى و اندوخته‏هاى دنيا و دل بستن بدانهاست . پس خردهاى سستى كه از طرف خدا تأييد نشده‏اند ، بيشتر فريب مى‏خورند و در ستيز با نفس امّاره وقتى كه چيزى طمع برانگيز و خواسته‏اى از امور دنيا بدرخشد به خاك مى‏افتند ، پس كلمه مصارع را به جهت مغلوبيّت عقول و تحت تأثير قرار گرفتن آنها از نفوس ،

استعاره آورده است ، و در خوارى و فرمانبرى از نفوس و تاب مقاومت نياوردن در

[ 600 ]

برابر نفوس ، عقل را به مردى كه در جنگ به خاك مى‏افتد تشبيه كرده است . و همچنين لفظ بروق ( درخششها ) را استعاره براى آنچه از موارد طمع ، آورده است كه در تصوّر انسان مى‏درخشد . و بيشتر اوقات علوم و خاطره‏هاى ذهنى را به خاطر لطافت و درخشش و سرعت حركت به برقها تشبيه مى‏كنند . و اما اين كه كلمه تحت را به كار برده ، براى آن است ، كه از خصوصيت به خاك افتادنها ، پايين بودن است .