عبارت : و قالوا : بل نداويه بالمكابرة ،
نقل قول آنهاست به صورت زبان حال ، وقتى كه آنها را به سر و سامان دادن امر دين ، از طريق بازگشت از راهى كه مىرفتند دعوت كرد ، ولى آنان نپذيرفتند و بر جنگ و ستيز پافشارى كردند .
لغت جنحت را از باب مجاز و اطلاق اسم مضاف يعنى جويندگان حرب بر مضاف اليه يعنى جنگ به كار برده است . و لفظ نيران ( آتش ) را استعاره براى عمليات جنگى آورده است ، از آنرو كه آتش و عمليات جنگى هر دو باعث اذيّت و نابودى هستند ، و كلمه : و قد ( برافروختن ) ، و هم چنين كلمات حمس ( استوارى ) ، تضريس ( دندان انداختن و گاز گرفتن ) ، و وضع المخالب ( چنگ انداختن ) را از باب ترشيح به كار برده است .
آنگاه جريان بازگشت آنها به نظر امام ( ع ) را كه قبلا به آنان پيشنهاد كرده
[ 326 ]
بود ، نقل مىكند . توضيح آن كه بامداد ليلة الهرير ، هنگامى كه آنها قرآنها را بر سر نيزهها كردند ، همواره به ياران امام ( ع ) مىگفتند : اى مردم مسلمان ، ما برادران دينى شماييم ، به خاطر خدا به زنان و دختران ما رحم كنيد ، همان طورى كه قبلا نقل كرديم ، اين سخن آنها عين همان سخنى است كه امام ( ع ) نسبت به حفظ خون مسلمانان و فرزندانشان به آنها يادآورى مىكرد ، و امّا پذيرش خواسته آنها توسط امام ، عبارت از قبول داورى قرآن بود ، وقتى كه آنها چنين پيشنهادى را رد كردند ، و حجت بر آنها با بازگشتشان به همان چيزى كه امام ( ع ) آنها را دعوت مىكرد ، روشن و آشكار شد ، يعنى حفظ خون مسلمانان ،
بدين وسيله راه بهانه خونخواهى عثمان بر آنها بسته شد ، زيرا خوددارى آنها از خونخواهى يك فرد صحابى كه حق آنها نبود ، سادهتر است از ريختن خون هفتاد هزار تن از مهاجران ، انصار و تابعان با اين پندار كه كار نيكى انجام مىدهند .
