عبارت : فعدوت . . . قاعدكم ،
اشاره دارد به بعضى از مواردى كه امام ( ع ) به وسيله معاويه ، آزمايش مىشود ، و توضيح مطلب آن كه تنها انگيزه خروج معاويه بر امام ( ع ) دنيا بود ، و امام ( ع ) علّت آن را تأويل و توجيه قرآن [ به وسيله معاويه ] دانسته مانند آيه مباركه : يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمْ القِصاصُ فِى الْقَتْلى [ 4 ] و ديگر آياتى كه بر وجوب قصاص دلالت دارند ، معاويه با وارد ساختن خود در زمره افراد مشمول اين آيه ، آيه را تأويل كرده ، و در پى خون عثمان برآمده است ،
ورود وى در اين جمع با تأويل و توجيه آيه بوده است ، چون خطاب آيه ، ويژه كشتگان و نزديكان آنان مىباشد . در صورتى كه معاويه خارج از اينهاست ، زيرا او از وارثان خون عثمان نبوده است ، و او آيه را به صورت عام تفسير كرده تا خود را وارد آن جمع كند . چيزى را كه دست و زبان امام به عنوان يك جنايت مرتكب نشده بود ، به آن حضرت نسبت دادند ، يعنى قتل عثمان ، و بعضى از آنها نيز بعضى ديگر را بر امام ، به خاطر اين انتساب شوراندند ، مقصود آن است كه :
داناى شما به حال من ، نادان را و كسانى از شما كه به جنگ با من برخاستهاند ،
نشستگان از جنگ را ، بر من شوراندند .
[ 4 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 177 ) يعنى : اى مؤمنان براى شما حكم قصاص كشتگان چنين تعيين شده است .
[ 318 ]
و بعد از آن كه امام ( ع ) بر سرانجام كار دنيا توجّه داده است ، و هم بر اين كه خداوند هر يك از آنها را حجّتى بر ديگرى قرار داده تا معلوم شود كه كدام يك نيكوكارترند ، به موعظه و برحذر داشتن او برگشته است ، از اينرو دستور داده تا درباره جان خود از خدا بترسد كه مبادا با نافرمانى خدا و مخالفت امر او ،
دچار هلاكت شود ، و زمام اختيارش را از دست شيطان بيرون كند . لفظ قياد ( افسار ) را براى اميال طبيعى استعاره آورده است ، و جهت اين استعاره ، آن است كه اين اميال در حقيقت افسارى است كه انسان را به سمت معصيت و گناه مىكشد ، وقتى كه به دست شيطان سپرده شده باشد ، و بدان وسيله غرق در لذّتهاى كشنده و مهلك گرديده باشد . و ستيز او با شيطان عبارت است از ايستادگى در مقابل هواى نفس و انتقال از سمت افراط به حدّ اعتدال در مورد شهوت و غضب ، و ديگر اين كه به آخرت توجّه كند يعنى روى خود را به سمت آخرت برگرداند ، در حالى كه خوبى و بدى و سعادت و شقاوتى را كه در آخرت آماده شده مورد بررسى قرار دهد و با چشم بصيرت آن را بنگرد تا براى آنجا كار و كوشش كند .
