شرح
امام ( ع ) به واجبات الهى اشاره كرده ، و بر علّتهاى نهانى هر يك توجّه داده است ، تا بهتر در دلها جا بيفتد ، و نوزده مورد از امور واجب را بيان داشته است :
[ 622 ]
1 از آن جهت از ايمان شروع كرده است كه اصل همه واجبات و سنّتها ايمان است و از جمله هدفهاى ايمان پاك ساختن از شرك را قرار داده است ، و چون پاكى از شرك هدف مورد نظر شارع و همچنين كمال نفس وسيله شناخت خداى تعالى است از اينرو پاك سازى از شرك هدف نهايى از ايمان است .
2 نماز ، چون تعيين نماز از طرف شارع به خاطر رام ساختن نفس امّاره كه ريشه خودخواهى است در برابر نفس مطمئنه ، و نيز تمرين دادن و مغلوب ساختن آن است ، ناگزير از جمله نتايج نماز پاك سازى انسان از كبر و خودخواهى است .
3 زكات ، از جمله هدفهاى وجوب آن را سبب روزى بودن ذكر كرده است ، زيرا روزى مستمندان ، تهيدستان و كسانى كه شريعت ، حقّى براى آنان معيّن كرده است ، از راه زكات است .
4 روزه ، چون از جمله سختيهاى دشوار براى بدنهاى آدميان است ،
امام ( ع ) در خصوص روزه فرموده است كه هدف آن است كه خداوند اخلاص بندگان خود را بيازمايد . هر چند كه اين هدف در تمامى عبادتها وجود دارد .
5 حجّ ، به اين دليل هدف از آن را تقويت دين قرار داده است كه لازمه اين عبادت اجتماع اكثر پيروان اسلام در يك جا در نهايت ذلّت و خشوع و اطاعت در برابر خدا و ديدن تمامى مردم حاضر در اين اجتماع بزرگ از پادشاهان و ديگر مردم است ، كه باعث تقويت دين با همه عظمتش در دل انسان حجگزار مىگردد ، امّا در ساير عبادات چنين نيست .
6 جهاد ، كه هدف از آن شوكت و قوّت اسلام است ، نياز به توضيح ندارد .
7 امر به معروف ، هدف از آن اصلاح حال توده مردم در امر دنيا و آخرتشان است . امام ( ع ) از آنرو توده مردم را نام برده كه اكثريت را تشكيل
[ 623 ]
مىدهند ، و ديگر آن كه جز آنان ، يعنى دانشمندان و فرمانروايان كه خود امر به معروف مىكنند ، معروف را انجام مىدهند .
8 نهى از منكر ، و اين كه هدف از آن ، جلوگيرى از بىخردان است ،
مطلب واضحى است . زيرا اگر جلو بىخرد از طرف حاكم دينى گرفته نشود ،
فساد او گسترش پيدا خواهد كرد و اين مخالف مصلحت توده مردم دنيا است .
9 صله رحم ، از جمله نتايج آن فزونى جمعيت ، يعنى شمار خويشاوندان است ، زيرا فزونى شمار خويشان بستگى به روبهراه بودن امر زندگى آنان دارد ، و صله رحم باعث روبهراه شدن آن است .
10 قصاص ، و هدف از آن ، حفظ خونهاى مردم ، و جلوگيرى از خونريزى از ترس مجازات است ، مثل اين آيه مباركه : وَ لَكُمْ فى القِصاصِ حَياةٌ . . . [ 68 ] و مانند اين سخن : « القتل أنفى للقتل » كشتن قاتل ، باعث ريشهكن شدن قتل است .
11 اجراى حدود الهى ، هدف از آن اهميت دادن به حريم محرّمات الهى است تا پردهدرى نشود و مردم از راه راست بدان سو كشيده نشوند و در نتيجه هدف شارع از به وجود آوردن ، دين ، از بين نرود .
12 منع از باده گسارى ، و هدف از آن نگهبانى عقل است از اين كه گرفتار در چنگ شراب شده و از هدف اصلى يعنى در پى كمال بودن براى رسيدن به كمال حكمت ، باز ماند .
13 دورى از سرقت ، كه هدف از آن به كار داشتن پاكدامنى و عفت است ، چون دزدى ، از پيروى كامل از هواى نفس سرچشمه گرفته و به حدّ افراط و تبهكارى مىرسد ، بنابر اين از جمله هدفهاى اجتناب از دزدى ، ماندن ، كسى كه
[ 68 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 159 ) يعنى : اى خردمندان حكم قصاص براى حفظ حيات شماست .
[ 624 ]
در نهادش چنين حالتى است بر حدّ پاكدامنى و عفّت است .
14 ترك زنا ، از جمله هدفهاى آن حفظ نسبتها و پيامدهاى آن در مورد مواريث است ، زيرا زنا باعث درهم شدن نسبها و از بين رفتن اموالى است كه زندگى دنيايى مردم بر اساس آن استوار است ، و توضيح راز اين مطلب ، در جاى خود گذشت .
15 ترك لواط ، چه هدف زيادى نسل است و اين كه مادّه افزايش نسل در جاى خود مصرف شود ، تا فزونى نوع و بقاى آن تأمين گردد .
16 گواهى دادنها ، هدف از آن پشتيبانى كسى است كه در برابر انكار دشمن گواهى مىطلبد ، تا مبادا در اثر نبودن گواه در مابين حق او را ضايع كنند .
17 دروغ نگفتن ، از جمله هدفها ، بزرگداشت راستگوئى از طريق حرام شمردن ضد آن يعنى دروغگويى است از آنرو كه مصلحت جهان و نظام امور مردم بر آن استوار است . و قبلا مفاسد دروغ را كه باعث تحريم آن شده است ، ياد كردهايم .
18 اسلام ، از جمله نتايج آن ايمنى از بيمهاى دنيوى است ، به خاطر صولت اسلام در برابر ساير اديان ، و همچنين از ترسهاى اخروى كه خود واضح است .
بعضى به جاى اسلام ، سلام ، نقل كردهاند ، از آنرو كه سلام باعث دوستى ميان مردم و در نتيجه باعث ايمنى از بيم آنهاست .
19 امامت [ 69 ] ، علت ضرورت امامت آن است كه امامت نظامى است براى اداره امّت . زيرا اگر مردم ، امامى با قدرت و شوكت بسيار داشته باشند ، او ستم ستمكار را از آنان باز مىدارد و حق ستمديده را باز مىستاند و بدين وسيله حال مردم بهبود مىيابد و امور دنيا و آخرتشان سامان مىگيرد ، در صورتى كه
[ 69 ] در متن كلام امام ( ع ) : الأمانات است به جاى الإمامة ، كه شارح ذيل شماره ( 18 ) آورده است با توجه به ضبط الأمانات در ديگر شرحها ، و محتواى شماره ( 19 ) : يعنى طاعة الامام ، الأمانات صحيح است م .
[ 625 ]
اگر چنين رئيسى نداشته باشند اينطور نخواهند بود .
20 پيروى از امام [ 70 ] ، هدف از وجوب اطاعت ، بزرگداشت امامت امام ،
به منظور فرمان بردن امر او و پيروى از اوست . و به رازهاى زيادى از اين امور واجب قبلا اشاره شده است .
