شرح
نصّ ، منتهى درجه چيزها و پايان آنهاست مثل انتهاى راه رفتن ، چون نهايت رفتارى است كه چهارپا توانايى انجام آن را دارد ، مىگويى : نصصت الرجل عن الامر ، يعنى پرسش خود را درباره چيزى از فلان كس به پايان رساندم ،
و وقتى پرسش را از او بپايان رسانيدهاى كه آنچه او مىداند ، به دست آورده
[ 633 ]
باشى . بنابر اين مقصود امام ( ع ) از نصّ الحقاق به كمال رسيدن دختران است ،
يعنى از پايان خردسالى به حدّ بزرگى رسيدن . و اين سخن ، از فصيحترين و عجيبترين كنايات است ، مىفرمايد : هرگاه دختران به اين مرحله رسيدند ، پس خويشان پدرى كه به دختر محرمند مانند برادران و عموها از مادرش ، براى شوهر دادن او اگر بخواهند شوهرش دهند سزاوارترند . و كلمه حقاق از ريشه محاقّه ، زد و خورد و مشاجره مادر است با خويشان پدرى درباره دختر ، و اين كه هر كدام بگويند كه من از تو در شوهر دادن دختر سزاوارترم .
گفته مىشود حاققته حقاقا از همين ريشه است مثل جادلا يعنى ، با او زد و خورد كردم .
بعضى گفتهاند : نصّ الحقاق يعنى : بلوغ عقل و رسيدن به حدّ كمال ، زيرا مقصود امام ( ع ) منتهاى كار و رسيدن دختر به آن حدّى است كه حقوق و احكام بر او واجب مىشود . و كسى كه نصّ الحقايق روايت كرده است ، آن را جمع حقيقت گرفته است .
اين است آن معنى كه ابو عبيد قاسم بن سلام [ 73 ] بيان كرده است ، امّا آنچه به نظر من مىرسد آن است كه مقصود از نصّ الحقاق رسيدن دختر به مرحله ازدواج است كه تصرّف در حقوق برايش ممكن مىشود . از باب تشبيه به حقاق در مورد شتران ، جمع حقّة و حقّ و آن شترى است كه سه سال را پشت سر گذاشته و وارد سال چهارم شده و به جايى رسيده است كه سوار شدن بر آن و خوب راندنش ممكن مىباشد . و حقائق نيز جمع حقّة است كه هر دو روايت ، به يك معنى است . و اين معنى به روش عرب نزديكتر است تا
[ 73 ] از مشاهير علماى لغت ، حديث ، ادب و فقه است ، كه در سال 224 ه پس از اعمال حج در مكه وفات يافته است م .
[ 634 ]
معنايى كه قبلا ذكر كرديم [ 74 ] .
آنچه را كه سيّد نقل كرده است همان طورى كه خود او نيز مىگويد با گفتار عرب تناسب بيشترى دارد جز اين كه نصّ الحقاق استعاره است ، نه تشبيه ،
هر چند كه اساس استعاره نيز بر تشبيه استوار است . عصبة ، يعنى : فرزندان و خويشاوندان پدرى ، از آن رو عصبه گفتهاند كه آنان اطراف اويند و وابسته به او مىباشند . بعضى گفتهاند : ممكن است ، مقصود از نصّ ارتفاع باشد ، گفته مىشود : نصّت الضّبة رأسها ، وقتى كه سوسمار سر خود را بلند كند . و از همان ريشه است : منصّة العروس [ حجله عروس ] براى اين كه عروس بالاى حجله مىرود ، و امكان دارد كه كلمه حقاق را استعاره براى پستانهاى كوچك آورده باشد ، آنگاه كه برجسته و بالا آمده گردد و به صورت يك حقّه در آيد ، يعنى وقتى كه پستان دختران در آن حدّ بالا آمد خويشان پدرى سزاوارترند تا مادر ، چون وقت درك آنهاست و نشانه شايستگىشان براى همسرى .
