در عبارت : و قد ابتلانى . . . تا آخر

بعضى از هدفهاى دنيا را بيان مى‏كند ،

در پيش چگونگى آزمايش خداوند بندگان خود را دانستيم ، منظور از آزمايش امام ( ع ) به وسيله معاويه ، همان نافرمانى و ستيز وى با امام ( ع ) است ، به طورى كه اگر امام از مقاومت در برابر او كوتاهى كند و رودرروى او نايستد مورد

[ 1 ] چون معاويه به مردم مى‏گفت من به خونخواهى عثمان قيام كرده‏ام و آيه « وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلوُماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَليِّه سُلْطاناً » بر آنها قرائت مى‏كرد و به آيه قصاص تمسك مى‏جست م .

[ 2 ] سوره اعراف ( 7 ) آيه ( 87 ) يعنى : تا خدا بين من و تو داورى كند ، و خداوند بهترين داوران است .

[ 3 ] سوره ملك ( 67 ) آيه ( 15 ) يعنى : پس شما در پستى و بلندى زمين حركت كنيد و از روزى او بخوريد .

[ 317 ]

سرزنش خواهد بود ، بنابر اين معاويه از طرف خدا وسيله امتحان و اتمام حجّت ،

براى امام ( ع ) است ، و جهت آزمايش معاويه به وسيله امام ( ع ) ، دعوت امام از وى به طرف حق ، و بر حذر داشتن او از پيآمدهاى بد گناه و نافرمانى اوست به حدّى كه اگر دعوت خدايى امام ( عليه السّلام ) را لبيك نگويد ، مستوجب نكوهش و مجازات خواهد بود و امام ( ع ) حجّت خدا در برابر او بود . و همين است معناى سخن امام ( ع ) كه فرمود : « خداوند هر يك از ما را بر ديگرى حجّت قرار داده است » .