عبارت امام ( ع ) : من اهل الذمة و مسلمة النّاس ،
( از اهل ذمه و مسلمانان ) تفصيلى براى دسته اوّل است . اما عبارت « اهل ذمّه » تفسير و توضيح است براى اهل جزيه و عبارت مسلمة النّاس ، بيانگر ماليات دهندگان ، و ممكن است عبارت مذكور ، توضيح اهل جزيه و خراج بوده باشد به اين ترتيب كه امام ( ع ) حق دارد كه زمين خراج را از ديگر مسلمانان و اهل ذمّه ، قبول كند . و مقصود امام ( ع ) از سهمى كه خداوند براى هر كسى تعيين كرده است ، حق هر يك از صاحبان حق از صدقات است مانند : فقرا ، مساكين ، جمع آورندگان ماليات و صدقه ، كه به طور اجمال در قرآن و به طور تفصيل در سنّت پيامبر ( ص ) بيان شده است . و موضع هر كسى كه خداوند به عنوان عهد و پيمانى از جانب خود ، در نزد خاندان پيامبرش تعيين كرده است عبارت است از مقام و مرتبه هر يك از مردم جامعه كه
[ 264 ]
تنها به خود آنها مربوط است ، زيرا سپاهى مقام و موضع خاصّى دارد كه نبايد از آن تجاوز كند ، و وظيفه اوست كه در حدّ و موضع خود بماند و آنچه لازمه آن مقام است انجام دهد ، و هم چنين منشيان ، كاركنان ، قضاة و ديگران ، كه هر كدام موضع خاصّى دارند كه بايد در آن حدّ بمانند ، و وظيفهاى است كه به عنوان پيمانى از جانب خدا بر عهده آنهاست كه اين پيمان نزد پيامبر ( ص ) و خاندانش محفوظ و شريعت اسلامى جامع آن وظايف است .
