شرح

يكى از آن سخنان ، اين است كه : هر كس سيطره يافت ، خود رأى مى‏شود .

مقصود اين است كه روش پادشاهان در امور مورد علاقه‏شان ، خودرأيى و تكروى است ، از آن جهت كه بر ديگران مسلّطند و نسبت به خواهشهاى نفسانى خود ،

بلامنازعند . و اين سخن مانند ضرب المثلى است كه آن را در مورد كسانى به كار مى‏برند كه به كارى دست يابند ، و بعد آن را به خود اختصاص دهند و ديگران را مانع شوند .

سخن دوم : هر كه خود رأى شد ، به هلاكت رسيد . زيرا تكروى انسان در فكر و نظر خود و نپذيرفتن نصيحت و مشورت ديگران در جنگ و امثال آن ، او را در معرض خطا قرار مى‏دهد و باعث هلاكت او مى‏گردد ، گويا امام ( ع ) فرموده است : هر كس خودرأى باشد ، در معرض هلاكت است ، بنابر اين هلاكت را از باب اطلاق ما بالفعل بر ما بالقوّة به جاى : معرض هلاكت ، به طور مجاز به كار برده است .

سخن سوم : هر كس با مردان مشورت كند ، شريك عقلهاى آنان است .

توضيح آن كه در آن صورت از بهترين نظر بهره‏بردارى كرده و آن را به كار مى‏بندد ،

پس تمام خردهاى مردان ، در اختيار او قرار گرفته است ، چه او از نتايج خردها سود مى‏برد . و اين سخن تشويق به مشورت با ديگران است .

[ 565 ]