شرح

امام ( ع ) از گفتار پرسش كننده فهميد كه هدفش آزمودن امام ( ع ) است ،

اين بود كه قبل از پاسخ به ادب كردن و راهنمايى او پرداخت بر آنچه شايسته پرسش و هدف پرسيدن است يعنى چيز فهمى نه طرف را به سختى انداختن ،

چون مورد اوّل براى انسان مفيد است .

تفقّها و تعنّتا دو مفعول له و يا دو مصدرند كه جايگزين حال شده‏اند ،

امام ( ع ) به وسيله قياس مضمرى بر سؤال براى آموزش ترغيب كرده است كه صغراى آن عبارت : فانّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم است ، و وجه شبه ، مشترك بودن آن دو تن در دانش طلبى و مقصد است . و كبراى مقدّر آن چنين است : و هر كس كه مانند عالم باشد ، شايسته است كه روش او را داشته باشد .

آنگاه از رفتن به راه نادرست در پرسش ، و انحراف از آن به چيزى غير از مقصود اصلى به وسيله قياس مضمرى بر حذر داشته است كه صغراى آن : فانّ

[ 682 ]

العالم . . . بالجهل مى‏باشد ، و وجه شبه آن است كه چنان عالمى سؤال را بى‏مورد مطرح مى‏نمايد و همچون نادان پرسشهاى نابجا و درخواست ناروا مى‏كند ، و كبراى مقدّر نيز چنين است : و هر كس كه شبيه نادانان باشد بايد از روش او اجتناب كرد تا از اين شباهت به دور باشد .