شرح

اخوان ، جمع اخو است مانند خربان كه جمع خرب است ، مقصود دوستان صميمى است . و در عبارت ، ترغيبى بر اخلاق پسنديده است ، زيرا دوستان جز با اخلاق كريمه فراهم نيايند . و امام ( ع ) فرد ناتوان از دوستيابى را از آن‏رو ناتوانترين مردم ، دانسته است كه دوستيابى ، نه به صرف نيروى بدنى نياز دارد و نه به اعمال نيروى عقلى ، بلكه تنها به اخلاق خوب و حسن رفتار و برخورد با گشاده‏رويى و چهره باز ، نيازمند است . و اين امور هم در بيشتر مردم ، طبيعى و آسانترين كار براى آنهاست ، بنابر اين كسى كه از اينها ناتوان باشد ، ناتوانترين فرد بر انجام كارهاست . و اينكه امام ( ع ) آن كسى را كه دوستى داشته و بعد از دست داده ، ناتوانترين شخص شمرده است از آن‏روست كه دوستيابى ناگزير زحمتى براى شخص دارد ، امّا كسى كه دوستى ، فراهم آورده است ، ديگر نيازى به اين مقدار زحمت نيز ندارد ، بنابر اين ، نگهدارى دوستان آسانتر است از دوستيابى ،

پس كسى كه دوستان را از دست مى‏دهد ، به خاطر ناتوانى در نگهدارى از چيزى كه آسانترين كارهاست ، از كسى كه در دوستيابى ناتوان است ، ناتوانتر مى‏باشد .

اگر كسى اشكال كند كه امام فرمود : كسى كه دوستان را از دست بدهد ،

ناتوانتر از ناتوانترين مردم است ، بنابر اين ناتوانترين مردم [ به دليل وجود ناتوان‏تر از خود ] ناتوانترين مردم نمى‏شود ، اين خلف است در پاسخ مى‏گوييم : لفظ النّاس مطلق است ، در صورتى خلف لازم مى‏آمد كه افاده عموم مى‏كرد .

[ 417 ]