شرح
امام ( ع ) به چهار چيز اشاره فرموده و آنها را پايه و اساس چهار چيز قرار داده است :
1 همّت ، كه آن را اساس ارزش انسان قرار داده است . قدر انسان يعنى همان ميزان اعتبار وى در نزد مردم ، چه والامقامى و ارجمندى و يا پستى و بىارزشى نتيجه بلند همتى و يا دون همتى خود او است . بلند همتى آن است كه انسان بر يك حدّ معيّن از امور كه باعث فزونى فضيلت و شرف او مىگردد ،
بسنده نكند تا به بالاتر از آن كه ارزشمندتر و والاتر است برسد ، و نتيجه چنين كارى ، بزرگى ، عظمت و ستايش اوست . و دون همتى آن است كه انسان بر كارهاى ناچيز و پست بسنده كند و از امور با ارزش صرف نظر نمايد ، و به همين نسبت او ناچيز و كم ارزش محسوب مىشود .
[ 453 ]
2 جوانمردى را اساس راستى قرار داده است . جوانمردى فضيلتى است كه با وجود آن ، انسان كارهاى نيك انجام مىدهد و از آنچه پيامد آن كاستى است هر چند مباح باشد دورى مىكند ، از اينرو در گفتارش رعايت راستى و صداقت را مىكند ، قوت و ضعف اين فضيلت [ راستى ] بستگى به قوت و ضعف لازمه آن [ جوانمردى ] دارد .
3 عار داشتن از كار زشت را پايه و اساس دليرى و شجاعت قرار داده است . ننگ و عار ، عبارت از حرارت قوه دماغ و طغيان خشم است در مورد آنچه ناپسند است و بر خلاف ميل او بر او عرضه مىشود و او از انجامش سرباز مىزند و بودن آن اساس شجاعت و انگيزه اقدام بر كارها ، امرى است روشن ، و اندازه قوّت و ضعف اقدام بر انجام كار ، بستگى به آن دارد .
4 غيرت را اساس پاكدامنى قرار داده است ، غيرت ، عبارت از انزجار طبيعى انسان است نسبت به تصور شركت ديگران در كارى كه مورد علاقه اوست و يا عقيده به ضرورت نگهبانى از آن دارد . و بر حسب شدّت و ضعف اين عقيده و تخيّل و همچنين تصور وقوع چنين كارى در باره او ، و يا اطرافيان او به طور مثال ، پيشگيرى او از شركت ديگران ، و خوددارىاش از پيروى از شهوت ، در شركت مردم نسبت به موارد مورد علاقه او مانند همسر و نظاير آن ، خواهد بود ،
معناى عفّت و پاكدامنى هم ، همين است .
