شرح
پرسش از حقيقت قدر و چگونگى انجام كارها بر طبق آن است ، و اين مسأله از جمله مسائل علم الهى است ، و جاى اشتباه بزرگ بين حكما و متكلّمين است ، و ما آنچه درست بود پيش از اين ، در اين باره توضيح داديم ، و به خاطر دشوارى مطلب ، فرو رفتن در آن ، جاى گمراهى و سرگردانى در درياى بىكران است ، و از اين رو امام ( ع ) از فرو رفتن در آن به وسيله سه قياس مضمر منع كرده است :
1 راهى است تاريك ، كبراى مقدّر چنين است : و پيمودن راههاى تاريك روا نيست و نتيجه مىگيرد : آن را نپيماييد . كلمه : المظلم را براى چنان راهى از آن جهت استعاره آورده است كه در آن شبهات زيادى وجود دارد كه باعث گم كردن راه مىشود .
2 دريائى ژرف است . كلمه : البحر را با صفت عميق براى قدر استعاره آورده است كه انديشهها در آن غرق شدهاند ، و كبراى مقدّر آن چنين است : وارد
[ 659 ]
شدن به درياهاى ژرف روا نيست ، و نتيجه مىگيرد : پس وارد آن نشويد .
3 آن راز نهفته خداست . يعنى راز الهى است كه خداوند دوست داشته مخفى بدارد و از فرورفتن در آن منع كرده است ، كبراى مقدّر آن چنين است : و هر چه اين طور باشد ، به زحمت فرو رفتن در آن و گشودن آن روا نيست . و از اين عبارت استفاده مىشود كه هر مشكلى از مشكلات علمى جز براى اوليا و دانشمندان برجسته قابل كشف نيست و از اسرار الهى است .
