شرح

اين سخن امام ( ع ) درباره ضرورت به كار بردن فكر است در جايى كه شايسته انديشيدن است و درباره عقل كه مرجع حواس و تيزبين و نصيحت كننده دلسوزى است كه به نصيحت خواه خيانت نمى‏كند . كلمه استنصاح ( نصيحت خواستن ) را براى مراجعه و در راه درست به كار بردن عقل و توجّه آن به كسب نظرات درست استعاره آورده است ، و كلمه الغش ( خيانت ) را براى دروغ گفتن

[ 656 ]

استعاره آورده است ، يعنى عقل به كسى كه از آن نصيحت بخواهد و او را فرا راه خود قرار دهد ، دروغ نمى‏گويد ، اما حواسّ گاهى به صاحب خود دروغ مى‏گويند . بدان كه چشم و ديگر حواسّ ظاهر هيچ گونه حكمى از خود ندارند ،

اما حكومت بعضى از محسوسات نسبت به بعضى ديگر ، حكم عقل به وسيله خيال و وهم است . و هر چه در اين موارد ، حكم غلط صورت بگيرد ، از اشتباهات قوه وهم است همان طورى كه در جاى خود به ثبوت رسيده است ، و در اين صورت ،

عبارت امام ( ع ) : و قد تكذب العيون اهلها به اين معنى است كه احكام وهميه روى مدركات چشم مانند حكم بر اين كه قطره باران ، خط راست و آتش گردانى كه به سرعت مى‏گردد ، دايره است و نظاير اينها گاهى دروغ و خطا مى‏باشند .