شرح
امام ( ع ) ابن عبّاس را به چند فضيلت اخلاقى امر كرده است :
1 با مردم گشادهرو باشد . مقصودش از آن ، خوش برخوردى و گشادهرويى است و همنشينى ، كنايه از فروتنى و حكم و داورى ، كنايه از دادگرى است ، زيرا دادگرى شامل تمام مردم مىشود ، اما ستمكارى ، تنگنايى است كه
[ 394 ]
همه كس آن را پذيرا نيست .
2 او را از خشم برحذر داشته است ، اين خود دستور به داشتن فضيلت پايدارى و بردبارى است . و او را با عبارت : فانّه طيرة من الشّيطان از خشم برحذر داشته است ، يعنى [ خشم در اثر ] سبك مغزى است كه از شيطان ريشه مىگيرد ، و يا از صفاتى است كه مردم ، صاحب آن را ناميمون و ناپسند مىشمارند . خشم را به شيطان نسبت داده است تا از آن دورى كنند ، البته مقصود خشم بىمورد است و اين عبارت صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّر آن چنين است : و هر چه آن طور باشد دورى از آن لازم است .
آنگاه امام ( ع ) او را بر آنچه باعث نزديكى وى به خدا ، و در نتيجه باعث دورى او از آتش جهنم مىگردد ، وادار ساخته است ، و همچنين از آنچه كه او را از خداوند دور مىكند و در نتيجه باعث نزديكى وى به آتش دوزخ است برحذر داشته است . و اين هر دو قسمت عبارت صغرا براى دو قياس مضمرى هستند كه كبراى مقدّر نخستين قياس چنين است : و هر چه باعث دورى تو از آتش دوزخ است بايد بدان پايبند باشى ، و كبراى مقدّر قياس دوم نيز چنين است و هر آنچه باعث نزديكى تو به آتش دوزخ است بايد از آن دورى كنى . توفيق به دست خداست .
[ 395 ]
