شرح
امام ( ع ) ، اين پيمان را با يادآورى چند چيز كه هدف اصلى فرمانروايى و ولايت ، مىباشد و نظام حكومت بدانها وابسته است ، شروع كرده است ، از جمله
[ 229 ]
آن امور ، چيزى است كه سود آن به والى مىرسد ، يعنى جمع آورى ماليات ، و از جمله آنها چيزهايى است كه به سود رعيّت است ، و آن عبارت است از پيكار با دشمنان مردم و اصلاح امور آنها با سياست و حسن سرپرستى ، و از جمله آن امور ، مواردى است كه نفعش هم به والى و هم به رعيّت مىرسد از قبيل آباد سازى شهرها و نواحى .
آنگاه ، نخست پنج دستور براى خودسازى شخص مالك داده است :
1 تقوا و ترس از خدا ، قبلا بيان اين مطلب گذشت كه تقوا اساس هر فضيلتى است .
2 پيروى اوامر الهى از واجب و مستحب كه در كتاب خدا ، آمده است ، و با عبارت : لا يسعد ( به خوشبختى نمىرسد ) تا كلمه : اضاعتها ( تباه ساختن آنها ) ،
او را ترغيب و وادار به اطاعت از اوامر الهى كرده است . و بيان اين مطلب به تكرار انجام شده است .
3 در نبرد با دشمن ، و مبارزه با منكرات ، خداوند سبحان را با دست ، دل ،
و زبانش ، يارى كند ، و با عبارت : قد تكفّل ( خداوند بر خود واجب شمرده است ) تا جمله : اعزّه ( او را عزيز و ارجمند گرداند ) او را به يارى خدا وادار كرده است همان طورى كه در آيه شريفه آمده : اِنْ تَنصُرُ اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أقْدامَكُمْ [ 1 ] .
4 به هنگام خواستهها و خواهشها ، نفس را سركوب كند . و اين فرمان ،
دستور به داشتن فضيلت عفت نفس است .
5 هنگام سركشى نفس ، جلو آن بايستد و او را باز دارد . اين دستور به فضيلت صبر و شكيبايى از پيروى هواى نفس است كه خود فضيلتى در تحت فضيلت پاكى و عفت است . و از هواى نفس با عبارت : انّ النّفس تا آخر ، بر
[ 1 ] سوره محمد ( 47 ) آيه ( 7 ) يعنى : اگر شما خدا را يارى كنيد خدا هم شما را يارى مىكند و ثابت قدم مىگرداند .
[ 230 ]
حذر داشته است ، و آن عبارت گرفته شده از آيه مباركه : اِنَّ النَّفْسَ لَأمَّارَةٌ بالسُّوء 2 است . ما در سخن امام ( ع ) به معنى « من » يعنى كسى كه ، و در محل نصب مىباشد چون مستثنى است يعنى به جز كسى كه مورد لطف و شفقت خداوند قرار گيرد .
