شرح

مقصود امام ( ع ) از اقبال مايل بودن و از ادبار بى‏ميلى به دليل افسردگى و امثال آن است . امام ( ع ) دستور داده است تا نفوس را در راه شايسته از نظر فكر و انديشه به كار ببرند ، و موقع تمايل و علاقه به كارى از آنها استفاده كنند ، زيرا اين استفاده به موقع باعث نشاط قواى نفسانى و كمك و همكارى با نفس مى‏گردد .

و از واداشتن نفوس بر كارى با نفرت و بى‏ميلى از آن به وسيله قياس مضمرى نهى كرده است كه صغراى آن جمله فانّ القلب إذا اكره عمى ، است . يعنى وادار ساختن نفس به انديشه درباره چيزى ، موقعى كه به دليل خستگى يا ناتوانى و امثال آن ، نفرت از آن دارد ، باعث فزونى ناراحتى و نفرت مى‏گردد ، و در برابرش مانعى از وهم و خيال به وجود مى‏آيد نمى‏گذارد آنچه را كه انديشيده است و بايد درك كند ، دريابد ، هر چند كه واضح و روشن باشد گويى كور است . و از اين‏رو صفت اعمى را براى نفس استعاره آورده است . امّا كبراى مقدّر آن نيز

[ 583 ]

چنين است : و هر كه نابينائى‏اش به دليل اجبار بر كارى باشد مجبور ساختنش روا نيست .