شرح
اخوان ، جمع اخو است مانند خربان كه جمع خرب است ، مقصود دوستان صميمى است . و در عبارت ، ترغيبى بر اخلاق پسنديده است ، زيرا دوستان جز با اخلاق كريمه فراهم نيايند . و امام ( ع ) فرد ناتوان از دوستيابى را از آنرو ناتوانترين مردم ، دانسته است كه دوستيابى ، نه به صرف نيروى بدنى نياز دارد و نه به اعمال نيروى عقلى ، بلكه تنها به اخلاق خوب و حسن رفتار و برخورد با گشادهرويى و چهره باز ، نيازمند است . و اين امور هم در بيشتر مردم ، طبيعى و آسانترين كار براى آنهاست ، بنابر اين كسى كه از اينها ناتوان باشد ، ناتوانترين فرد بر انجام كارهاست . و اينكه امام ( ع ) آن كسى را كه دوستى داشته و بعد از دست داده ، ناتوانترين شخص شمرده است از آنروست كه دوستيابى ناگزير زحمتى براى شخص دارد ، امّا كسى كه دوستى ، فراهم آورده است ، ديگر نيازى به اين مقدار زحمت نيز ندارد ، بنابر اين ، نگهدارى دوستان آسانتر است از دوستيابى ،
پس كسى كه دوستان را از دست مىدهد ، به خاطر ناتوانى در نگهدارى از چيزى كه آسانترين كارهاست ، از كسى كه در دوستيابى ناتوان است ، ناتوانتر مىباشد .
اگر كسى اشكال كند كه امام فرمود : كسى كه دوستان را از دست بدهد ،
ناتوانتر از ناتوانترين مردم است ، بنابر اين ناتوانترين مردم [ به دليل وجود ناتوانتر از خود ] ناتوانترين مردم نمىشود ، اين خلف است در پاسخ مىگوييم : لفظ النّاس مطلق است ، در صورتى خلف لازم مىآمد كه افاده عموم مىكرد .
[ 417 ]