فرموده است : أيّها النّاس . . . تا السّخط .

معناى سخن مذكور اين است كه رضايت و خشنودى مردم به منكرات و گناهان ، آنان را در عذاب خداوند شريك يكديگر مى‏سازد و به گرد هم در مى‏آورد . هر چند بيشتر اين مردم مرتكب اعمال مذكور نشده باشند ، همچنين خشم و غضب آنها نسبت به كسانى كه دوستدار اعمال خدا پسندانه‏اند آنان را در جرگه به جا آورندگان منكرات قرار مى‏دهد ، مصداق اين گفتار داستان قوم ثمود است كه به سبب پى كردن ناقه ، عذاب خداوند همگى آنان را فرا گرفت در صورتى كه همه آنان مرتكب اين نافرمانى نشده بودند ، ليكن خداوند عمل مذكور را در قرآن به همه آنها نسبت داده و فرموده است : « فعقروها » يعنى : آنها ناقه را پى كردند ، و عذاب نيز همگى آنان را فرا گرفت زيرا همه آنان به پى كردن ناقه خشنودى داشتند ، ضمير هاء در فعل عمّوه به رجل يا به عقر كه مدلول جمله عقر مى‏باشد برگشت دارد ، يعنى : زيرا با اظهار خشنودى به اين گناه ، عمل زشت آن مرد را ميان خود تعميم دادند ، و خداوند در قرآن به همين معنا اشاره ، و فرموده

[ 858 ]

است : « وَ اتَّقُوْا فِتْنَةً لاَ تُصِيْبَنَّ الَّذِيْنَ ظَلَمُواْ مِنْكُمْ خَاصَّةً » [ 2 ] روشن است كسى كه به انجام يافتن كارى راضى و خشنود باشد ، با انجام دهنده آن كار ، شريك و به منزله اوست ، همچنين كسانى كه به اعمال خدا پسندانه رضا و خشنودى داشته ، و به آنچه باعث غضب و خشم حقّ تعالى مى‏شود خشمگين باشند ، خداوند آنان را در شمول رحمت خود شريك يكديگر مى‏سازد و در گرد هم قرار مى‏گيرند .