فرموده است : و اعلم أنّ لكلّ عمل نباتا .

واژه نبات ( رويش ) را براى زياد شدن عمل و نموّ و افزايش آن استعاره آورده ، و با ذكر ماء ( آب ) ترشيح داده شده ، و اين كنايه از ريشه اعمال انسان است كه در دل جاى دارد ، وجه مشابهت اين است كه همان گونه كه رويش و خيزش گياه بستگى به آب دارد ، اعمالى كه انسان براى عبادت و بندگى خداوند انجام مى‏دهد ، نيز وابسته به اميال قلبى و برخاسته از نيّات اوست ، و آشكار است كه اختلاف آبها از نظر شيرينى و شورى ، سبب بروز اختلاف در چگونگى استعداد روييدنيها و خوبى كشتزارها و ميوه‏هاست ، و هر چه از آب پاكيزه‏ترى بهره‏مند است ميوه‏اش بهتر و پاكيزه‏تر است و بدى و فساد در آن نيست ، اعمال انسان نيز كه شبيه روييدنيهاست پاكيزگى ثمرات آن كه همان ميوه‏هاى پاكيزه بهشت و انواع لذّتهاى آن است بستگى به زلال بودن مادّه و منشأ اين اعمال دارد ، و مادّه آنها اخلاص براى خداست و بدى و پليدى ثمرات اعمال نيز بر حسب خبث ماده آنهاست كه عبارت است از ريا و شهرت طلبى ، و ثمره اينها تلخترين ثمرات است ، زيرا چيزى در كام تلختر از آتش نيست ، و توفيق از خداوند است .

[ 462 ]