اين كه فرموده است : رائح إلى اللّه كالظّمآن يرد الماء

اين استفهامى است بر سبيل عرض [ 2 ] ، يعنى از كسى كه در راه خدا گام برمى‏دارد ، و در طريق او حركت

[ 1 ] سوره احزاب ( 33 ) آيه ( 16 ) يعنى : بگو اگر از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد سودى به حال شما نخواهد داشت و در آن هنگام جز اندك زمانى از زندگانى بهره‏مند نخواهيد شد .

[ 2 ] عرض با نرمى چيزى خواستن است . ( مترجم )

[ 229 ]

مى‏كند ، خواسته شده كه مانند تشنه‏اى كه براى دست يافتن به آب در حركت است ، به سوى او بشتابد ، و وجه مشابهت ميان اين دو ، لزوم شتاب در حركت و كوشش مشتاقانه براى وصول به مطلوب است . در عبارت الجنّة تحت أطراف العوالي اشاره است به اين كه خواست آن بزرگوار ، رهسپار شدن مردم به سوى خدا به وسيله جهاد است ، و با ذكر بهشت آنان را به آن جذب و تشويق فرموده است ،

اين كه در عبارت مذكور بهشت تحت . . . نيزه‏ها گفته شده و از جهات ششگانه تنها اين جهت ذكر گرديده براى اين است كه غرض از كوششها و مجاهدتها براى نيزه زدن در راه خدا داخل شدن به بهشت است ، و اين كوششها و تلاشها در زير نيزه‏ها انجام مى‏گيرد ، از اين رو واژه بهشت بر همين حركات و اعمال كه هدف آنها رسيدن به بهشت است اطلاق شده است ، و اين از باب نامگذارى شى‏ء است به نام غايت و نتيجه آن ، سپس امام ( ع ) در دنبال بيانات خود به كسانى كه با او به جنگ برخاسته‏اند نفرين مى‏كند كه چنانچه دعوت حقّ او را نپذيرند ، خداوند آنان را به پريشانى و نابودى گرفتار فرمايد ، پس از آن آنها را بيم مى‏دهد كه بدون آنچه ذكر فرموده شاميان مواضع خود را ترك نخواهند كرد ، و از جنگ دست باز نخواهند داشت ، الطّعن الدّارك يعنى : نيزه پى در پى ، عبارت يخرج منه النّسيم كنايه است از اين كه بدنهاى آنها با زدن نيزه‏هاى پياپى آن چنان دريده و سوراخ شود كه نفس از آن برآورند ، اين واژه به صورت نسم ، همچنين قشم با قاف و شين معجمه نيز روايت شده و اين به معناى گوشت و پيه است ، ولى اين روايت بعيد به نظر مى‏آيد .

[ 230 ]