3 و مشيهم التّواضع :
فروتنى ملكهاى است از شاخههاى عفّت ، و عبارت از عدالت در حفظ حدّ وسط صفت ذلّت پذيرى و خوى تكبّر و برتريجويى است ، و رفتار متواضعانه مستلزم آرامش و وقارى است كه برخاسته از فروتنى نفس پرهيزگاران است . 4 از آنچه خداوند حرام فرموده است چشم پوشيدهاند : اين صفت نتيجه عفّت و خويشتندارى است .
5 گوشها را وقف شنيدن دانش سودمند كردهاند : اين فضيلتى است كه در نتيجه مراعات عدالت در نيروى شنوايى به دست مىآيد ، دانشهاى سودمند عبارت است از علوم الهى و آنچه بدان مربوط مىشود و موجب به كمال رسيدن قواى نظرى و فكرى و نيز موجب تكميل نيروى عملى انسان است كه همان حكمت عملى مىباشد ، چنان كه پيش از اين شرح دادهايم .
6 حال آنها در برابر سختى و بلا همان گونه است كه در هنگام خوشى و رفاه است : يعنى در برابر نزول بلا و مشكلات نوميد نمىشوند ، و بر اثر نعمت و آسايش مغرور و سرمست نمىگردند بلكه در هر دو حال شكر گزارند . موصول الّذي صفت مصدر محذوفى است و ضميرى كه به آن بر مىگردد نيز حذف شده است تقدير جمله اين است كه : نزّلت كالنّزول الّذي نزّلته في الرّخاء ، و ممكن است مراد از الّذى ، الّذين باشد كه نون آن حذف شده است ، چنان كه در قرآن كريم آمده است : « كالّذِى خَاضُوْا » كه در اين صورت حال پرهيزگاران در هنگام نزول بلا به حال كسانى كه در خوشى و رفاهند تشبيه شده ، و در هر دو صورت معنا يكى است .
[ 755 ]
7 اشتياق آنها به ثوابهاى الهى و بيم آنها از عذابهاى او به حدّى است كه اگر اجل و عمر آدمى از جانب خداوند مكتوب و معيّن نبود جان در تن آنها قرار و آرام نمىگرفت : روشن است كه اگر اين شوق و ترس به سر حدّ ملكه برسد موجب دوام كوشش در عمل و اعراض از دنيا خواهد بود ، و چون منشأ اين دو حالت تصوّر عظمت خالق است و به اندازه اين تصوّر ، هيبت و اهميّت وعد و وعيد او دانسته مىشود ، لذا قوّت خوف و رجا بسته به ميزان درك عظمت خداوند است ، و بايد دانست كه خوف و رجا دو در بزرگ از درهاى بهشت است .
