شرح
امير مؤمنان ( ع ) اين خطبه را با ذكر فضيلت كتاب خدا كه راهنما و بيانگر طريق خوبيها و بديهاست آغاز فرموده ، و سپس دستور داده كه راه خوبى و نيكى را برگزينند ، زيرا اين راه هدايت و طريق وصول به اهداف و مقاصد پايدار است و از شرّ و بدى و اثرات آن دورى كنند ، زيرا اختيار طريق حقّ و پايدارى و استقامت در آن ، منوط به دورى جستن از شرّ و تباهى است . پس از آن درباره اداى واجبات الهى تأكيد مىكند ، زيرا مهمّترين راه خوبى و نيكى همين است و به همين سبب فرموده است كه اداى واجبات ، شما را به بهشت مىرساند ، زيرا بهشت پايان و سرانجام همه نيكيهاست ، بعد از آن بيان مىكند كه آنچه را خداوند حرام و مردم را از آن ممنوع فرموده غير معلوم و ناشناخته نيست ، بلكه در نهايت وضوح است ، همچنين چيزى را كه حلال اعلام فرموده روشن و از هر بدى به دور
[ 581 ]
است ، يعنى در آن هيچ عيبى و شبههاى نبوده و براى ترك كنندهاش عذرى نيست ، اين كه حرمت فرد مسلمان را بر هر چه محترم است برترى داده ، مستند به حديث پيامبر اكرم ( ص ) است كه بدين عبارت مىباشد : « حرمة المسلم فوق كلّ حرمة دمه و عرضه و ماله » يعنى : حرمت جان و آبرو و مال مسلمان از هر حرمتى بالاتر است .
درباره اين كه امير مؤمنان ( ع ) فرموده است : خداوند حقوق مسلمانان را به وسيله اخلاص و توحيد به يكديگر پيوند داده است ، مراد اين است كه خداوند اخلاص و توحيد را به هم مربوط ساخته و بر خدا پرستان با اخلاص حفظ حقوق مسلمانان و رعايت جانب آنان را واجب گردانيده و محافظت حقوق مسلمانان را با توحيد خود قرين ساخته ، تا آن حدّ كه در فضيلت با آن برابر گرديده است .
پس از اين امام ( ع ) مسلمان راستين و برخى از صفات شايسته او را معرّفى مىكند ، كه وى كسى است كه مسلمانان از دست و زبانش ايمن و آسوده باشند مگر اين كه دست و زبانش ، به حق ، سبب آزار مسلمانى شود و آنچه آن حضرت در اين باره فرموده نيز عين حديث نبوى است .
