فرموده است : و قذفت إليه السّموات و الأرضون مقاليدها .
اين اشاره است به آنچه خداوند متعال فرموده كه : « لَهُ مَقَالِيْدُ السَّماوَاتِ
[ 281 ]
وَ الْأرضِ [ 1 ] » ابن عبّاس و مقاتل [ 2 ] گفتهاند : مراد از كليدهاى آسمانها و زمين ، روزى و رحمت پروردگار است ، ليث [ 3 ] گفته است : قلاد به معناى خزانه است ، و مراد از مقاليد آسمانها و زمين ، خزانههاى آنهاست .
واژه قذف ( انداختن ) بطور مجاز براى اين معنا به كار رفته كه : آسمانها و زمينها و همگى اسباب و عواملى كه در ارتباط با آنها در اين جهان وجود پيدا مىكند ، و مايه رزق و روزى و شمول رحمت و بركت براى آفريدگان مىگردد همه تسليم قدرت اويند ، و يوغ امكان و نياز به ساحت قدس او را در گردن دارند .
همچنين بنابر رأى ابن عبّاس واژه مفاتيح ( كليدها ) براى اسباب و انگيزههايى كه باعث پيدايش روزى و رحمت براى آفريدگان مىشود استعاره شده است مانند حركات آسمانى و اتّصال برخى ستارگان به يكديگر ، و استعدادهايى كه در زمين براى روييدن نباتات و جز اينها قرار داده شده است و جهت استعاره اين است كه اين اسباب و عوامل با آماده ساختن موادّ ارضى ، ابواب خزاين جود و بخشش الهى را بر روى آفريدگان مىگشايند ، و به منزله كليد درهاى بسته در جهان محسوس مىباشند ، بديهى است همه اين كليدها به دست پروردگارند ، و گردش همه اين اوضاع بسته به مشيّت و اراده اوست ، و بنابر گفتار ليث واژه خزاين براى موادّ و استعدادهاى آسمانها و زمينها استعاره شده و جهت آن اين است كه تمام پديدهها و رخدادها مانند ارزاق و جز آن بالقوّة يا بالفعل در آنها وجود دارد ، همان گونه كه در خزانهها آنچه مورد نياز است موجود مىباشد ، و اين كه درختان سر سبز در بامداد و شامگاه او را سجده و نيايش مىكنند ، مراد خضوع و تذلّل آنها در برابر قدرت
[ 1 ] سوره شورى ( 42 ) آيه ( 12 ) يعنى : كليدهاى آسمانها و زمين از آن اوست .
[ 2 ] ابو الحسن مقاتل بن سليمان بن بشر خراسانى مروزى از مفسّران مشهور است كه مذهب زيديّه داشته و در سال 150 ه در بصره در گذشته است ، به فرهنگ دهخدا رجوع شود . ( مترجم )
[ 3 ] ليث بن مظفّر بن نصر بن سيّار از ياران خليل بن احمد نحوى عروضى بصرى است و خليل در سال 175 ه وفات كرده است . همان مأخذ ( مترجم )
[ 282 ]
پروردگار و نياز آنها به بخشش و كرم اوست ، نسبت افروختن آتش به درختان براى اين است كه آنها سبب مادّى آن بشمار مىآيند ، هر چند در حقيقت اين عمل از افعال سبب فاعلى قريب شمرده مىشود ، و اين كه قدحت له فرموده و آتش روشنايى بخش را به خداوند متعال نسبت داده براى اين است كه او فاعل اوّل و حقيقى است .
