شرح
شريف رضىّ گفته است : اين كه امام ( ع ) فرموده است : « انصاحت جبالنا » ،
به معناى : تشقّقت من المحول مىباشد ، يعنى كوههاى ما از خشكسالى شكافت ،
چنان كه گفته مىشود : انصاح الثّوب يعنى جامه چاك شد ، همچنين است :
انصاح النّبت يا صاح النّبت و يا صوّح النّبت يعنى گياه خشك گرديد ، و جمله « وهامت دوابنا » كه در خطبه آمده ، به معناى اين است كه : چهار پايان ما تشنهاند ،
زيرا هيام به معناى تشنگى است ، واژه حدابير در عبارت حدابير السّنين كه در سخنان آن حضرت است ، نيز جمع حد بار است كه به معناى ناقهاى است كه بر اثر رفتار لاغر گشته و امام ( ع ) آن را به سال قحطى تشبيه فرموده است . ذو الرّمة
[ 186 ]
شاعر گفته است :
حدابير ما تنفكّ إلاّ مناخة
على الخسف أو نرمى بها بلدا قفرا [ 1 ]
واژه « قزع » در جمله « و لا قزع ربابها » به معناى پاره ابرهاى كوچك پراكنده است ، عبارت « و لا شفّان ذهابها » تقدير آن « و لا ذات شفّان ذهابها » ست ، و شفّان به معناى باد سرد ، و ذهاب بارانهاى ملايم است و واژه ذات كه مضاف است ، به اعتبار اين كه شنونده به آن داناست حذف شده است .
بايد دانست كه گفتار امام ( ع ) در آن جا كه مىفرمايد : پروردگارا ، تو را مىخوانيم كه ما را به كردارمان مؤاخذه نفرمايى و به گناهانمان نگيرى ، گوياى اين است كه گناهان و اعمالى كه خلاف دستورهاى خداوند است در سلب رحمت او نسبت به بندگان مؤثّر است ، زيرا در جود و كرم خداوند هيچ گونه بخل و امساكى نيست و معنى از سوى او وجود ندارد ، بلكه آنچه در اين مورد تأثير دارد ،
درجات استعداد بندگان و كمى يا فزونى قابليّت آنان است ، و آشكار است كسانى كه به دنيا روى آوردهاند و محرّمات الهى را مرتكب مىشوند و از خدا روگردانيدهاند ، نمىتوانند مشمول رحمت او قرار گيرند ، بلكه شايستگى ضدّ آن را دارند ، يعنى مستحقّ آنند كه بر حسب سعى و كوششى كه در ارتكاب محرّمات و انحراف از راه حقّ داشتهاند مورد خشم و عذاب پروردگار قرار گيرند ، و سزاوار همين است كه اين گونه كسان از بركات الهى بىبهره و از فيض رحمت او بكلّى محروم و بىنصيب باشند .
سحّا و وابلا بنابراين كه حالند منصوب شدهاند و عامل نصب آنها فعل انشر مىباشد . امام ( ع ) در عبارت سماء مخضلة در اين جا ابر را اراده فرموده است ،
عرب مىگويد : كلّ ما علاك فهو سماءك يعنى : هر چه بالاى سر توست آسمان توست ، و معناى و أنزل پياپى فرو فرستادن آب از بالاست ، و شايد هم منظور از
[ 1 ] شتران نزارى كه پيوسته در خوابگاه خود گرسنه به سر مىبرند ، يا اين كه آنها را به شهرى بىآب و علف مىفرستيم .
[ 187 ]
سماء همان باران ، و به معناى أنزل علينا الغيث ( باران بر ما فرودآور ) باشد ، امام ( ع ) در اين خطبه نيز گفتار خود را با آيهاى از قرآن كريم پايان داده است ، و مناسبت آن با مضامين خطبه آشكار است . و توفيق از خداوند است .
[ 188 ]
