فرموده است : و كذلك من عظمت الدّنيا . . . تا آخر .
اين سخنان در بيان علّت اين است كه چرا مردم زندگى دنيا را بر ثوابهايى كه خداوند وعده فرموده ترجيح مىدهند و از هر چه غير دنياست مىبرند و خود را بنده آن مىسازند . بديهى است عظيم جلوهگر شدن دنيا در نظر انسان جزيى
[ 5 ] قياس استثنايى عبارت از قياسى است كه نتيجه با حفظ مادّه و هيأت خود در آن مذكور باشد و هميشه مركّب از دو قضيّه شرطى و حملى است ، و قضيّه حملى مدخول ادات استثناست و چنان كه در پاورقى ذيل خطبه 120 توضيح داده شده است اگر در قياس مقدّمه كبرا ذكر نشود در اصطلاح آن را قياس ضمير مىنامند . منطق مظفّر ( مترجم )
[ 518 ]
از علّت قريب اين امر است و تمام علّت آن ، حقير شمردن وعدههاى آخرت در مقايسه با لذّات دنياست و نيز آنچه باعث اين علّت است تمايل انسان به بهرهگيرى كامل از لذّات دنياست كه حقيقت دارد و موجود است ، و عدم حضور لذّاتى است كه وعده داده شده و انسان از آنها بر حسب تعريف و توصيف ، تصوّرى ضعيف دارد ، و آنچه از آن در ذهن انسان مىباشد اين است كه چيزهايى كه در آخرت وعده داده شده شبيه لذّاتى است كه انسان هم اكنون در دسترس خود دارد ، از اين رو لذّتهاى گذراى دنيا در نظر آنها بزرگتر و در دلهاى آنها راسختر است و در نتيجه دنيا را بر مىگزينند و از غير آن مىبرند ، و خود را بنده آن مىگردانند .
هدف از اين توبيخ و نكوهش رهانيدن مردم از دنيا ، و ايجاد رغبت در آنهاست نسبت به آنچه خداوند وعده داده است و به همين مناسبت در پى اين سخنان به ذكر احوال پيامبر گرامى ( ص ) و ديگر پيامبران كه پيشوايان بشرند و دنيا را ترك و از آن اعراض كردهاند پرداخته است ، زيرا آنها براى مردم كاملترين نمونهاند چنان كه خداوند متعال فرموده است : « لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُوْلِ اللّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ [ 6 ] » همچنين روش آنها دليل كامل بر زشتى و نقص دنيا و بسيارى بديها و رسواييهاى آن است ، اين كه فرموده است : اذ قبضت عنه أطرافها تا جمله : و خادمه يداه اشاره به چگونگى دلايل حقارت و پستى دنياست ، قبض اطراف كنايه از اين است كه خداوند دنيا را بكلّى از پيامبر ( ص ) به دور داشت و چون آماده براى آن نشده بود آن را نپذيرفت ، و وطّئت لغيره أكنافها اشاره است به اين كه خداوند دنيا را براى مردمى غير از او رام و همواره ساخته مانند پادشاهان ، واژه فطم ( از شير بريدن ) را به مناسبت بريدن آن حضرت از دنيا استعاره فرموده ، همچنين واژه رضاع را استعاره آورده ، بدين مناسبت كه دنيا شبيه مادر و او به منزله فرزند آن است ،
وجه مشابهت روشن است .
[ 6 ] سوره أحزاب ( 33 ) آيه ( 21 ) يعنى : براى شما در زندگانى پيامبر خدا ( ص ) سرمشقى نيكو بود .
[ 519 ]
