شرح
در اين بخش از خطبه روى سخن امام ( ع ) به مطلق انسان است ، و او را گوشزد مىكند به اين كه آفرينش او در حدّ كمال و اعتدال و مورد رعايت و محافظت بودن او دليل بر وجود آفريننده دانا و مهربان است ، و مىدانيم كه خداوند انسان را چگونه مىآفريند ، و به او اندك اندك شكل و صورت مىدهد ، و تكامل مىبخشد تا پا در اين جهان مىنهد ، همچنين امام ( ع ) دگرگونيهاى احوال ، و تغييرات خلقت او را پس از آن يادآورى مىكند و مىپرسد چه كسى او را به مكيدن غذا از پستان مادرش راهنمايى ، و در هنگام نياز به طريق وصول به آنچه مىخواهد يعنى پستان مادر آشنا مىكند ، و آن حضرت با اين گفتار انسان را به وجود آفرينندهاى كه او را به همه نيازمنديهايش هدايت مىكند راهنمايى
[ 549 ]
مىفرمايد ، آشكار است كه شناخت پروردگار تا اين حدّ براى هر كس ضرورى و لازم است هر چند نيازمند اندكى كسب آگاهى باشد ، امّا افزون بر اين يعنى دانستن صفات كمال و جلال پروردگار امورى است كه خرد بشرى به كنه و حقيقت آن دست نمىيابد و آنچه از اين مسائل مىداند تعبيرها و مقايسههايى است كه ميان خود و خالق برقرار كرده و درباره آنها نيازمند دليل و برهان است ،
و ما پيشتر در اين باره سخن گفتهايم .
امام ( ع ) با ذكر واژه هيهات ( چه دور است ) و جمله تا . . . و الأدوات دورى و تهيدستى انسان را از درك صفات حق تعالى و ناتوانى او را در اين راه گوشزد مىكند و بيان مىفرمايد : كسى كه از بيان چگونگى آفرينش خويش ، و آگاهى بر سود و زيان جزئيّات اعضاى خود با اين كه اينها محسوس و در دسترس اويند ناتوان است ، از بيان صفات آفريننده خود كه دورترين تناسب را با او دارد ناتوانتر ، و از درك كنه وى ، با مقايسه و تشبيه او به حدود و صفات مخلوق ، از هر چيزى به آفريدگار خود دورتر است . و عصمت از خطا و توفيق از خداوند است .
[ 550 ]
